“Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” төлевилелдиң 2018 чылда киржикчизи Чиңгис Бадарчы кожуун төвүнден ырак эвесте Аңгалык деп черни кыштаг кылдыр шилип алганы анаа эвес. Чүге дизе, ол чер шаг-шаандан ада-өгбезиниң чурту, Самагалдайдан база ырак эвес, аразы 9-ла километр, турар чери эптиг, даг эдээ болгаш, ыжык, мал кыштадырынга дыка таарымчалыг.
Бадарчыларның кыштаанда 350 баш шээр, 8 баш бода база 9 баш чылгы мал бар. Малчыннарның эң-не чымыштыг үези – мал оолдаашкыны эгелээн. Аалдың 350 баш хоюнуң хөй кезии төрээн. Чылыг мал кажаазында хураганнарны улуг-бичиилеп аңгылаан. Бо кыш малчыннарга таарымчалыг чылыг эрткен болгаш, малы онча-менди өзүп-көвүдеп турар. Удавас “Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” төлевилелдиң негелдези езугаар 200 баш хойну бо чылдың киржикчилеринге хүлээдирлер.
Бо хүннерде хар чаггаш, хөртүктей хадып кааптарга, аай-дедир аргыжарынга бергедежип турганнар. А эң-не нарын айтырыг – суггат болгаш электри хандырылгазы. Мал суггарарынга чүгле кышкы үеде бергедей бээр, чайын Соок-Сугда чайлааның чанында Дыттыг-Хем агып чыдар. Чайлаа кыштаандан 10 километр черде турар. “Кыштаг” киржикчилеринге кожууннуң көдээ ажыл-агый эргелели бо чылын кудуун кастырып, чырыын коштуруп бээрин аазаан.
Чиңгис, Сай-Суу Бадарчылар үш ажы-төлдүг. Уруглары шупту Кызыл хоорайда кырган-ада-иезиниң хайгааралында өөренип, уруглар сады барып турарлар. Улуг кызы Долума 5 дугаар лицейде 9 класста, Каң-Болат 2 класста өөренип турарлар, хеймери 5 харлыг Долаан уруглар садында. Ийи оглу карантин үезинде кыштаанда чедип келген, арыг агаарда дыштанмышаан, ачазынга дузалажып турарлар. Каң-Болат биле Долаанны ачазы эр кижиниң кылыр ажылдарынга өөредип каан: улуу ыяш чарар, дуңмазы анай-хураганнарга сиген каап бээр, эртен-кежээ инектерин одарже үндүрер, хөржең, өдек аштаар. Ачазы оолдарынга бодунуң үлегерин көргүзүп, ажылга чаңчыктырып турар. Адашкылар ажыл-агыйдан аңгыда, хостуг үезинде шыдыраалаарынга ынак. Беш харлыг Долаан безин акызындан дудак чок ойнаар болду.
Хой төрүп эгелээн чымыштыг үеде аныяк малчыннарга төрел дуңмазы Бичен Балчыт биле Чиңгистиң ачазы Михаил Бадарчы дузалажып турар. Мал-маган ажылын эки билир дузалакчыларлыг болгаш, мал бажында чидириг чок кыштааннар.
Алдынай АРАКЧАА.
Авторнуң тырттырган чуруктары