Тываның кадык камгалал яамызының 2020 чылдың түңнел коллегия хуралынга ук яамыга хамааржыр албан черлериниң ажыл-чорудулгазын көргүскен делгелгени организастаан. Ооң аразында республиканың медицина-социал айтырыгларының эртем-шинчилел институдунуң чуксугбай эм оъттуң дугайында ажылы улуг сонуургалды оттурган.
Бо ажылдың автору институттуң аныяк эртемдени Сайзана Салчак. Ол 2019 чылда “Ferulopsis hystrix (Bunge) Pimenov (эм оъттуң тыва ады чуксугбай) дазылының антиоксидантылыг шынарын шинчилээри” деп эртем ажылы-биле Тываның Баштыңының аныяк эртемденнерни деткиир грантызынга төлептиг болган.
Аныяк эртемден ажылының дугайында тайылбырлаан: “Чуксугбай – Тывада нептереңгей эм оъттарның бирээзи. Ол колдуунда Сибирьниң девискээринде, Тывада Тес-Хем, Эрзин кожууннарда база кожа Моолда өзүп турар. Бурятияның болгаш Моолдуң эртемденнери бо эм оъттуң химиктиг тургузуун шинчилээн түңнелинде, моол чуксугбайның эм шынары эң күштүг болган. Бистиң Тываның эм оъдунуң тургузуу моол чуксугбайга чоок болуп турар. Чуксугбайның тургузуунда кумариннер бар, олар ыжыктарга, хуулуушкунга, дегдириишкинге удур бүдүмелдерлиг, ол ышкаш организмниң аарыгга алыспас болгаш аңаа удур демисежир аргазын күштелдирер. Тывалар бо эм оътту шаандан тура ыжык болгаш өкпе аарыгларынга, балыглар экиртиринге ажыглап чораан”.
Сайзана Салчак республиканың медицина-социал айтырыгларының эртем-шинчилел институдунда ажылдап турар. Ол Красноярскиниң күрүнениң медицина академиязының доозукчузу. Академияны дооскаш-ла, Тываның кадык камгалал яамызының судмедэкспертиза бюрозунга гистолог эмчи болуп ажылдаан.
2016 чылдан тура эртем-шинчилел институдунга ажылдап эгелээш, Ажыг-Суг аржаанын шинчилээр ажылды чоруткан. Ижин-шөйүндү аарыглары, ооң иштинде ижин оюлганнарын эмнээринге Ажыг-Суг аржааны дузалаар дээрзин ооң шилилелдери бадыткаан. Аржаан-биле чедиишкинниг ажылының түңнелинде, аныяк эртемденни Россияның эртемнер академиязының салбырының Сибирьде эксперименталдыг биология институдунуң эртемденнери аспирантурага эртем шинчилел ажылын уламчылаары-биле чалаан. Тываның эм оъттары Сайзана Салчактың диссертация ажылының кол өзээ болган.
Аспирантурага өөредилгезиниң бүдүн чартык чылында ол 14 эртем ажылдарын парлап үндүрген. Делегей болгаш Россия чергелиг конференцияларга илеткелдерни кылган.
2018 чылда чуксугбайдан антиоксидантылыг, хуулуушкунга удур эм үндүрүп алырының аргазының херечилел бижиин (патент) алган.
Сайзана Салчактың шинчилел ажылы чуксугбайның дазылындан кылган ханды кижиниң организминиң кырыырын оожургадырынга дузалаар дээрзин көргүскен. Ынчангаш-ла чуксугбайны эң ховар болгаш тывызык эм оът, амы-тынның дазылы дээри анаа эвес.
Чуксугбай – амы-тынның дазылы
27 января 2021
140