Тываның Чазаанга 2026 чылда болгаш 2027 база 2028 чылдарның планныг үезинде республика бюджединиң төлевилелин хөй-ниити дыңнаашкыннарын эрттирген.
Келир үш чылдың кол саң-хөө документизиниң чугула кезектерин сайгарарынга депутаттар, республика чазааның, саналга палатазының, үндүрүг албанының, тус чер бот-башкарылга органнарының, хөй-ниити организацияларының болгаш каттыжыышкыннарның төлээлери киришкен.
ТР-ниң парламентизи бюджет төлевилелин сайгарар мурнунда хөй-ниити дыңнаашкыннарын эрттирип турарын сагындыраал. Олар хөй-ниитичилерге болгаш бюджет чорудуунуң шупту киржикчилеринге боттарының санал-оналын илередир, чонну дүвүредип турар айтырыгларны салыр арганы берген.
Бюджет дугайында хоойлу төлевилелиниң негелделери-биле кижи бүрүзү таныжып алзын дээш, ТР-ниң Саң-хөө яамызы бодунуң сайтызында «Хамаатыларга бюджет» деп дептерни баш бурунгаар парлаан. Бюджет документизиниң бөдүүнчүткен хевириниң бо дептери бюджет политиказының мурнады шиитпирлээр айтырыгларын, ооң сорулгаларын болгаш даалгаларын, улусчу акша-хөреңгини хуваарының болгаш ажыглаарының угланыышкыннарын чедингир дылда тайылбырлап турар.
Ынчангаш келир үениң бюджединиң кол пунктуларын депутаттарга болгаш дыңнаашкынның өске-даа киржикчилерге таныштырган. ТР-ниң Саң-хөө яамызының дыңнатканы болза, республиканың орулгазы 69 млрд 90 сая рубль, чарыгдалдары 70 млрд 613 сая, чедишпес түңү – 1 млрд 523 сая рубль кылдыр көрдүнген. Чаа инвестиция төлевилелдерин боттандырып эгелээни-биле орулгалар ам-даа өзер деп, саң-хөөчүлер баш бурунгаар чугаалап турар.
Бюджеттиң чарыгдалдары республиканың чурттакчыларының мурнунга бүгү социал хүлээлгелерин күүседирин, ол ышкаш национал төлевилелдерде көрдүнген сорулгаларны чедип алырынче угланган. 2026 чылдың бюджединде күрүне программаларын боттандырарынче 60 ажыг млрд. рубльди, азы шупту чарыгдалдарның 92 хуузун угландырары планнаттынган.
Республика он бир национал төлевилелдерниң тозунда киржип турар. Национал төлевилелдер шугуму-биле көрдүнген федералдыг субсидияларның ниити хемчээли 7,7 млрд. рубль ажа берген.
«Амыдырал инфратургузуу», «Өг-бүле», «Аныяктар болгаш уруглар», «Узун болгаш идепкейлиг назын», «Туризм болгаш аалчылар хүлээп алыры», «Экологтуг чаагай чорук», «Күрүнениң медээлер экономиказы болгаш чурагайлыг эде тургузуушкун» төлевилелдеринче эң хөй салыышкыннарны киирген. 2028 чылдан эгелеп «Ужудукчу чок авиация системалары» национал төлевилел-биле ажылдаары көрдүнген.
Хоойлу төлевилелиниң тургузукчуларга аңгы-аңгы темаларга айтырыгларны дыңнаашкыннар үезинде салган. Чижээ, Кызылдың девискээринде чурттакчылыг черлерниң газчыдылгазы, хоорайга хамааржыр элээн каш объектилерниң хоойлу езугаар тудуунуң чорудуу, хөй-ниити шөлдериниң чаагайжыдылгазы дээш, оон-даа өске айтырыгларны хоорайжылар салган. Көдээ бизнести моон-даа соңгаар деткииринге, көдээ черже ажылдап кээп турар тускай мергежилдиглерни чурттаар оран-сава-биле хандырарынга, кожууннарда турисчи инфратургузугну хөгжүдеринге эрге-чагырга канчаар деткиирин планнап турарын суур чурттакчылары сонуургап турар.
Дээди Хуралдың даргазы Каң-оол Даваа дыңнаашкыннар үезинде көдүртүнген шупту айтырыгларны болгаш санал-оналдарны сайгарып, ажылдаарын чугаалаан. Депутаттар чазак төлээлери-биле ажылдап тургаш, дилег бүрүзүнге долу харыыны белеткээр.
Хөй-ниити дыңнаашкыннарының соонда, бюджет төлевилелиниң талазы-биле санал-оналдарны болгаш эдилгелерни көрүп, хоойлу төлевилелин хүлээп алырын парламентиге сүмелээн. Ноябрьның 27-де Дээди Хуралдың сессиязынга бюджеттиң бирги номчулгазын көөр ужурлуг.