Ажы-төлдү чайын көдээге, суурга аппарып каарга, боттары-ла тывалай бээр

Бии-Хем кожууннуң Туранның ийи дугаар школазының тыва дыл болгаш чогаал башкызы, хоорайның адалар чөвүлелиниң кежигүнү Меңги Ооржак аныяк ада-иелер-биле арга-дуржулгазын үлешкен.

– Орустаар ажы-төлдү чайын көдээге, суурга аппарып каарга, боттары-ла тывалай бээрин бодум херек кырында көрдүм.

Бажыңга база тывалажып турган-даа болзувусса, хүнзедир уруглар садынга орус чугаа аразынга турары база чажыт эвес болгай. Оглум Туранның ийи дугаар уруглар садынга орус омак-сөөктүг башкыларлыг өскен.

Эге класс эжиин ажыдар-ажытпас чыдырда, чайын Сүт-Хөлдүң Ак-Даш суурда кырган-ача, кырган-авазы сугга бир ай аппарып каан бис. Аңаа тыва киночуруктар көрүп, кудумчу уруглары-биле ойнап чоруп тура, эдилелдер, дириг амытаннар база долгандыр турар бойдусту илереткен сөстерни дораан-на шиңгээдип апкан.

Сес айда Туранга келгеш, адазы мээң-биле: "Экии, ачай!" деп тывалап мендилешти де. Холунуң дыңзыы-даа кедергей, черле хүрежир болгаш, мөге кижи. Ол хевээр тыва классче киирип каан мен. Ийиги класста тыва, орус, англи дылдарда "5" демдектиг өөренип тур.

Бичии турда-ла үш дылга өөредип турган мен. 1-10 -га чедир санаары, мендилежири, таныжылга, чүве аттары, өңнер дээш. Чогум сорулга, күзел барда, чүгле ада-иеден хамааржыр.

Чаш уруг дээрге пластилин-биле дөмей, ада-иези чүгле ону таарыштыр хевирлээр, мөзүлүг кижи болурунче шын углаар, боттары база үлегер боор (кадык амыдырал, өг-бүлениң психологтуг таарымчалыг байдалы, номга ынак болуру, кежээ болуру). Ыяш чарар, хирээлээр, чунар-бажың одаар, огород суггарар, хар аштаар дээн ышкаш ажылдарны кады кылыр.

Оон аңгыда оглум сонуургалының аайы-биле спорттуң хүреш, каратэ секцияларынче барып, кожуун, республика чергелиг маргылдааларга багай эвес чедиишкиннерлиг бооп тур. Кижини бүгү талалыг сайзырадыры чугула деп принцип-биле, уран номчулганы база шенеп эгеледивис. Чоокта чаа кожуунга уран номчулгага тиилээш, Кызылга база шаңналдыг черни алдывыс. Оглум онаалгазын боду кылыр, баштай багай кыдыраашка бижиир, меңээ хынадыр. Шүлүктерин доктааткаш, ада-иезиниң мурнунга шылгалда дужаар.

Эш-өөрүңер-биле кады хөй, ажык чок хөглээшкиннерден ойталаңар, ол хайыраан үеңерни ажы-төлүңер-биле кады эрттирип, кинотеатрлап, музейлеп, балыктап, аян чорук кылып эрттириңер. Оглум бир харлыында Эрзинниң Алдын-Уургай аржаанынга, Кунгуртуг оруунуң бедик артынга, үш харлыында Мөңгүн-Тайганың Мөген-Бүрен суурунга төрелдеп, алды харлыында Бай-Тайганың Хемчик-Бажынче агаарлап, 4-5 харлыында Сүт-Хөл, 6-7 харлыында Абакан хоорайже (Саян даглары, хоорайлар, зоопарк, музейлер), сес харлыында Кызыл, Шагаан-Арыг хоорайже эртем-шинчилел конференцияларынга дыңнакчы болуп чедип турган.

Ажы-төлүңер-биле хостуг үеңерни шын ажыглаңар, бир көөрүңерге, олар школаны доозуптар, оон студентилеп, силерден ырай бээр... Амгы үениң ада-иелери бажыңынга ол хире хостүг үезин интернеттеп эрттирип турары харааданчыг: ажы-төлү, ачазы, авазы, кырган-ача, кырган-авазы-даа телефон, смартфонда ойнаан, көъп-багай чугаазын шууткан олурарлар... Оон кады эрттирген үелериңер – алдындан артык үнелиг болуп артып каар деп бодаар мен.