Бүзээлеткен Ленинградка чаш үелеринде эң-не дошкун чылдарны чурттап эрткен

Бөгүн, январь 27-де, фашистиг бүзээлээшкинден Ленинградты хостаан. Ленинградчылар 872 хонук дургузунда эң-не берге аш-чут, түрегделди көргеннер. Дайын эгезинде үш сая чурттакчылыг хоорайга, бүзээлээшкин төнчүзүнде 557 700 кижи арткан. Оларның демниг чоруу, тиилелгеге бүзүрели, быжыг тура-соруу бергелерни ажып эртип шыдаан.

“Бүзээлеткен Ленинградтың чурттакчызы” деп хөрек демдээниң эдилекчизи Борис Борисович Подгорныйның ол коргунчуг үелер сагыжында таңмаланып артып калган. Дайын эгелей бээрге, бо хүннүң маадыры дөрт харлыг турган. Ол чаш назынында аш-чут, түрегдел, чидиригни көрген өскүс оол.

– Бүзээлээшкин дег коргунчуг чүүл кайын турар. Аъш-чем курлавыры кымда-даа чок. Ынчангаш бүзээлээшкин эгелей бээрге, аш-чут дораан келген. Мен уруглар-биле чашпан, бүрүлер чыып эккээримге, авам кежээ ажылындан келгеш, ону сугга хайындырып бээр. 1942 чылда дириг амытан шуут артпаан. Чиир чем чокта, хайындырган суг-биле мегеленип алыр, ол-ла.

Чыккылама соок үелерде Нева хемниң эриинге суглап турган херээжен чонга дузалажып хүнзээр турдум. Оларның чамдыызы аш, сооктан харыксырааш, суглуг демир-хууңнары-биле хемче кээп дүжүп турган.

Мен черле анаа олурбас турдум, чүък машиназынга өлген кижилерниң мөчүзүн чүдүржүп, Пискарев чевээнге чудук ыяштар ышкаш кылдыр чыскаай салгаш, хөөржүдүп турдувус. Кудумчуларда кижилерниң мөчүлерин чыып каан чыдар.

Немец самолеттарның октаан өрттедир бомбалары чазылбаанда, сери кырындан черже октап турган мен. Кыжын дыка соок. Оттулар ыяш, бажыңның эт-севи төне бээрге, бомбалаан ыяш бажыңның бузундуларын чыып, одап турдувус. Бажыңга демир орун биле сандай арткан.

Дайын эгелей бээрге, ачам ол-ла дораан фронтуже чоруткан. Кезек үе эрткенде, ол демир суугу болгаш бир куспак оттулар ыяш эккелген. Ынчан ачамны сөөлгү катап көргеним ол. Авам биле иелээ арткан бис. Ол хлеб заводунга ажылдап турган. Ол үениң хлевин “хлеб” деп адаары безин болдунмас, ажыын чүү дээр ону. Авам үлеп берген 250 грамм хлевин меңээ эккеп бээр. Хөөкүй авам, өске иелер дег, аштап өлген.

Бир ай эрткенде, мени уруглар тургузар черже чоргускан. 1943 чылдың апрельде, Ладоганың дожу эрий бергенде, бисти катерге олурткаш, “улуг черже” чедирер дээн. Эрик кыдыынга бичии-ле четпейн чорувуста, бомба дүшкен. Уруглар шупту суг адаанда барган. Сугже дүжүп эгелээримге, бир матрос мени хөлден уштуп эккелген. Оон бараан вагонунга олуртупкан. Узун болгаш шыланчыг орук соонда, Сибирьге келдивис. Кемерово облазының Ленинск-Кузнецк хоорайга уруглар бажыңынга өстүм. Школаны дооскаш, Сталинскиниң (амгы Новокузнецк) заводунга чазаныкчы мергежилди чедип алгаш, тудугларга ажылдап турдум.

1958 чылда Канск хоорайга шериг албан хүлээлгемни эрттиргеш, тудуг бригадазынга ажылдавышаан, чолаачыга база өөренип алдым.

1967 чылда “Туваасбест” комбинадының тудуунга ажылдаары-биле келгеш, олчаан мында артып калганым бо. Чолаачылай бергеш, Тываның шупту булуңнарын эргий кезээн мен. Тываны – ийи дугаар чуртум деп санаар мен – деп, Ленинградтың бүзээлээшкининиң үезинде чаш турган хоочун сактып чугаалаар.