Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң эртем секретары, ф.э.к., чогаал шинчилекчизи Л.С. Мижит М.Б. Кенин-Лопсан, И.У. Самбу, Ч.М. Чүлдүмнүң ажылдарынга даянгаш белеткээн.
Шагаа – шаг-үениң солчуушкунун, эргилдезин демдеглээн тыва чоннуң бурунгу, эң бедик сүзүглелдиг байырлалы.
Шагаа – кижи бойдус-биле кезээде хин тудуш сырый харылзаалыг дээрзин көргүзүп, эрткен болгаш келир үени тудуштуруп, эки-бактың демиселин октаргай деңнелинде илереткен философчу угаазылалдыг байырлал.
Шагаада чоннуң бурунгу культуразы, үе-дүптен сагып, хумагалап чоруур ёзу-чаңчылдары катап эглип, чоннуң хей-аъды, чоргааралы көдүрлүр. Шагаа ёзулалдары – бүгү-ле чаагай чүүлдерни оштап күзээн саң салыр ёзулал-даа, чалама азар, чажыг, чалбарыг кылыр-даа, амырлажыг-чолукшулга-даа ёзулалдары – шупту ханы ужур-уткалыг болур.
Хамык белеткел ажылын чеди хонук бурунгаар эгелээр:
- оттулар ыяжын белеткээр;
- чонга сөңнээр аъш-чемин белеткээр (башкы соокта хырбачаны үүжелеп алган турар);
- аал-коданын, өгнүң (бажыңның) ишти-даштын арыглап-аштаар;
- Шагаада кедер национал идик-хевин даарап, белеткээр;
- Шагаа хүнүнде өг бүрүзү улуг улуска база уруг-дарыгга бээр аъш-чемин тус черниң аяны-биле белеткеп аар: далган-тараа, боова-боорзак, чодураалыг чөкпек, манчы-хуужуур, чигир-чимис…;
- Биче назылыг-даа, улуг назылыг-даа улус Шагаа хүнүңде бээр белектерин баш бурунгаар белеткеп аар;
Эн-не кол чүүлдер:
- Сагыш-сеткилин арыглаар сүзүглел ажылын чорудар;
- Хүрээлерге барып тейлээр, өгже лама башкыларны чалап, номнал номчудуп, эки чүгүн, чыл дургузунда кичээнир чүүлдерин айтырып аар.
Уланчызын дараазында медээлерден номчуп болур.
