Эрткен чылын Чөөн-Хемчик кожуундан 45 хамааты «Социал керээ» программазы езугаар хууда дузалал ажыл-агыйын ажыдары-биле 100 муң рубль хемчээлдиг деткимчени алганнар. Оларның хөй нуруузу алган дузаламчы акшазын бода мал ажаап-тударынга ажыглаан. Ол ышкаш өшкү, дагаа, хаван садып алганнар база бар.
Чадаана хоорайдан база Бажың-Алаак сумузунуң чурттакчылары ногаа аймаа тарыыр чылыткы чаглак тудуп алырын шиитпирлээн. Ол ышкаш картофель, ногаа, тараа, сула тарыыр күзелдиг улус база бар.
Чадаанадан арга-дуржулгалыг ногаажызы Елена Бирлей күрүне деткимчези-биле улуг чылыткы кылыр тудуг материалдарын, ногаа үрезиннерин, чемишчидилгени садып алган. Ол чаа чылыткызында 2000 перецти, 1000 помидорну, 200 огурецти, 100 баклажанны, 500 чүзүн-баазын өңнүг чечекти тарып алган.
– Эрткен күзүн делгем чылыткыны туткаш, бо чазын өзүмнерни тарып олуртканывыс бо. Мооң мурнунда биче хемчээлдиг чылыткыга ногаа аймаан тарып турдувус.
Бо чылын «Социал керээ» программаның ачызында муң-муңу-биле ногаа аймаан тарып алдывыс. Элбек дүжүт – өг-бүлениң орулгазын көвүдедир бүзүрелдиг магадылал-дыр. Чемишчидилгеге ажыглаар өдекти малчыннардан садып албышаан, органиктиг болгаш минералдыг чемишчидилгени база ажыглап турар бис.
Кожууннуң албан черлери девискээрлерин ногаанчыдар дээш чечектеримни садып алганнар – деп, Елена Бирлей өөрүшкүзүн чажырбады.
Бирлейлерниң өг-бүлези беш ажы-төлдүг. Ногаажы өөнүң ээзи болгаш улуг оглу ооң кол дузалакчылары дээрзин онзалап демдегледи. Улуг оглу онгу класста, хеймери дөрт харлыг. Өг-бүле эртенгиниң беш шакта, сериин үеде, бут кырында турар.
– Огород ажылынга чажымдан-на чаңчыккан мен. Авам, ачам арга-дуржулгалыг ногаажылар. Ачам даң бажыңда бисти оттургаш, хөгжүмнү салгаш, огородка ажылдадыр турган.
Бо чаъс арай узун болду. Өзүмнерни каш каът кылдыр шып тургаш, камгалап алдывыс. Ногаа болбаазырадыр саваларны чондан хүлээп ап турар бис. Чадаанажылар дузаашкын үезинде чыып алган банкаларын дужааптар. Дөргүл-төреливис база чыып алган саваларын эккеп бээрлер – деп, ногаажы демдегледи.
Бирлейлер картофельди база чедер кылдыр тарып турар. Өгнүң кыс ээзи элбек дүжүдүн ажаап алгаш, ону болбаазырадып алыр чаңчылдыг. Келир дүжүтке чедир ол лечо, борщ, икра, огурец, помидор, капустары дузап алыр. Артыкшылдыын хоорайның төвүнге дыштаныр хүннүң ярмаркаларынга садып, сайгарып турар. Кат-чимистен варенье база хайындырар, чамдыктарын соодукчуга доңуруп алыр. Ногаажы өг-бүлезин огурец, редис, ногаан кулча-биле кылган салаттары-биле өөртүп эгелээн.
Эдуард Бирлей көдээ ажыл-агый адырынга ажылдап чораан арга-дуржулгалыг зоотехник. Ол азырал хаванны черлик хаван-биле хайнакташтырып шенээн. Хаван оолдары тускай шокарлыг болганын өгнүң кыс ээзи чугаалап турар. Чоокта чаа ол хаван оолдарын садыпкан болдулар. Картофель тарыыр шөлдү хаван өдээ-биле чемишчидип алырга, дүжүдү дыка элбек болурун өг-бүле чугаалап турар. Удавас дагаалары база төрүп эгелээр.
Ногаажы дуржулгалыг даараныкчы база. Кышкы үеде ол анаа олурбас, дааранып кириптер.
– Эки билир, ынак ажылымны күрүне деткимчезиниң ачызында улаштыр сайзырадып эгеледим. Витамин-биле байлак ногаа аймаан кижи бүрүзү тарып алырын күзээр-дир мен. Боттуң өстүрген ногаазы садып алганындан черле амданныг болур болгай. Ол ышкаш өг-бүлениң бюджединге улуг камналгалга-дыр – деп, ногаажы онзалап айытты.
Чөөн-Хемчик кожууннуң Чонну ажылга хаара тудар төптүң директору Марианна Монгуштуң дыңнадып турары-биле алырга, 2021 чылда кожуунга 45 хамааты хууда дузалал ажыл-агыйын ажыткан, бо чылын 55 кижи чагыгны киирген. Хууда херээн ажыдып алыр дээн күзелдиг улустарның саны эвээш эвес дээрзин төптүң директору демдеглеп турар.
#Чөөн_хемчиккожуун #Чадаана #Социалкерээ #Хуудадузалалажыл_агый #ТМГМедээлер #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews
