Көдээ ажыл-агый яамызы: Мал чемин белеткээр кампания доозулган

Тывада 2024 чылдың мал чеми белеткээр кампаниязы пландан 8,8 хуу хөйге ажыр күүсеттинип, доозулган. ТР-ниң көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем сайыды Юрий Оруспай мал чеми белеткээр ажылдың түңнелдерин илеткээн.

ТР-ниң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының дыңнатканы-биле алырга, ниитизи-биле 221 муң ажыг гектар черден, ооң иштинде чайгаар үнген болгаш тараан сиген шөлдеринден (2023 чылда 200,4 гектар) мал чемин ажаап алган. Ол девискээрлерден 246,4 муң тонна сиген-ширбиилди – планнаашкындан 20 муң тонна хөйнү белеткээн.

Оон аңгыда, техника чедип шыдавас черлерден 630 тонна сигенни хол-биле кескен. Бо чылын сиген кезилдезинче 970 сигенчилер бригадазын хаара туткан (2023 – 718). Ниитизи-биле дүжүт ажаалдазынга 4,4 муң ажыг кижи киришкен, ийи муң ажыг санныг аңгы-аңгы көдээ ажыл-агый техниказын болгаш дериг-херекселин ажыглаан.

Мал бажының үштүң ийи кезии хире бода, шээр малды тудуп турар чоннуң хуу дузалал ажыл ажыл-агыйлары мал чеминиң эң хөйүн – 67 хуузун белеткеп алган. Тараачыннар 26 хууну, көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелери болгаш кооперативтер 11,2 хууну курлавырлаан.

1150 тонна сенаж белеткээр планны чүгле 43 хуу чедирип, 500 тонна белеткеттинген. Ылаңгыя Чечен Оюннуң тараачын-арат ажыл-агыйында тараан 590 гектар шөлде хөй чылдыг сигенниң дүжүдүн кааңдаашкын узуткаан.

Мал чеминиң ниити дүжүдүнге кааң чай салдарны чедирген. Эрткен чылга деңнээрге мал чеминиң гектардан-на ортумак дүжүдү 12 хуу эвээш – 11 центнер болган. Ындыг болзажок Тываның шупту кожууннары мал чеми белеткээр планын күүседип, 10-у сиген-ширбиилди артыкшылдыг кылдыр белеткээн. Чижээ, Тожу кожуун 1,7 муң тонна сиген белеткээр тургаш, 3,8 муң тоннаны кезип алган. Дөрт кожуун – Барыын-Хемчик 141,4 хуу, Кызыл 121,7 хуу, Бии-Хем 120,4 хуу база Каа-Хем 110 хуу кылдыр планын күүсеткеш, эң мурнуку одуругже үнген.

Амгы үеде Көдээ ажыл-агый яамызы кожуун чагыргалары-биле кады, кыштаглаашкын үезинде онза байдал тургустунуп келзе дээш, чылдың-на белеткеп турары мал чеминиң курлавырын долдурар ажылды холда алган. Бо хүнде малчыннарга дүрген дузалаарда дээш муниципалдыг курлавырда 1,2 муң тонна сигенни шыгжаан.

Регионалдыг курлавырже 1,5 муң тонна, азы дөрт муң ажыг дүрүг сигенни белеткээр ужурлуг. 2023 чылдың кыштаглаашкын үезинде ол курлавырны ажыглаан ажыл-агыйларның мал чеминден ону чыыр. Беш улуг ажыл-агый республика курлавырынче мал чемин эгидер ужурлуг. Оларның чамдыызы өрезин эгиткен болза, артканнары декабрь 1-ге чедир үлүүн хүлээдир.

Тываның Баштыңы мал чемин үезинде болгаш чогуур хемчээлге белеткеп, шын кадагалап шыгжаары чугула деп, камнанияның түңнелдеринге хамаарыштыр бодунуң блогунда айыткан. Технологияларны сагывас болза, мал чеми үрелип, малдың продуктулуг чоруу бадып, харын-даа өлүп-хораарынга чедер.

Владислав Ховалыг кыжын улуг хар чаапканда малчыннарже мал чемин чедирери шаптараазын чок болзун дээш, сиген-ширбиил шыгжаар черлеринче аргыжылганы хыналдага алырын чагырга даргаларынга сүмелээн. Ол ышкаш сиген шыгжаар черлерге өртке удур айыыл чок чоруктуң талазы-биле тайылбыр ажылын чорудары чугула.