Тыва улустуң езу-чаңчылдарының, аас чогаал болгаш ус-шеверлер төвү 2018 чылдан эгелеп демир руданы чаңчылчаан технология-биле эзилдирериниң аргаларын өөренип, ажыглалга киирип эгелээнин төп дыңнаткан.
Каш чүс чыл иштинде уттундура берген турган демир бүдүрер болгаш эзилдирер бурунгу технологияны Тыва төптүң ажылдакчылары катап оттуруп аңаа даянган бар материалдарны болгаш үндезиннерни чыып, Федералдыг күрүне бюджеттиг Россияның эртемнер академиязының Сибирь салбырында Тываның бойдус курлавырларының комплекстиг хөгжүлдезиниң эртем институдунуң кады ажылдажылгазы-биле демирден бүткен минералдарны дилээри-биле чедиишкинниг ажылды кылып дооскан турган.
Ооң соонда, Тыва төптүң ус-шеверлери 2022 чылдың кышкы үеден эгелеп (2022 чылдың январь 30-ден февраль 4-ке чедир) Тыва Республиканың Улустуң ус-шевери, дарган Кенин Күдүш-оолович Саттың киржилгези-биле, бурун технология дузазы-биле кылып тургускан демир руданы эзилдириптер шынарлыг "печканы" демнежип кылганнар. Ооң түңнелинде, бурун технологияны ажыглап тургаш, демир руданы эргискен соонда, тыва каң болат даштан ийи бижекти кылганнар.
Тыва чаңчылчаан культурада эр кижиниң чугула эдилели бижек база бир кол черни ээлеп турар. Бижек ыдыктыг эт кылдыр санаттынып чораан. Шаанда тываларга бижек чүгле аңнаашкынның чепсээ эвес, а даңгырак бээрде ажыглаар ханы уткалыг ыдыктыг чепсек-херекселдерниң бирээзи болуп турган. Оон аңгыда, тыва чаңчыл езугаар, аныяк кижи арыг каңдан соктап кылган бижекти эдилээр болза, ону ок, боо безин албас, аза-бук, черлик аң-мең безин ол кижиден коргар болур деп санап чораан.
Бурун шагда тыва кижилер чеже-даа бижекти эдилеп чорза, кижиже бистиг талазын арынмайн, сывын углай сунуп бээр чораан. Чүге дээрге соок чепсек айыылдыг деп угаап-билип чорааннар.
