Төлевилелдиң сайгарылгаларынга улуг инфратургузуг төлевилелдерин боттандырарынга улуг арга-дуржулгалыг компанияларның төлээлери киришкен. Демир-орук тудуу, делегей чергелиг чүък сөөртүлгези, делегейниң далай транспорту, ажыктыг казымалдар тывыжы, хостуг экономиктиг девискээрлерде садыг-саарылга, ооң иштинде нефть, туризм, энергетика, автомобиль транспорту-биле ажылдыг, 2006 чылда тургустунган «Chinggis Khaan Group» КХН (Моол) база хөмүр-даш база ажыктыг казымалдар болбаазырадыр «Ган Тэмууэл Эрдэнэ» КХН (Моол) болгаш 1950 чылда тургустунган, 7,6 млрд. юань устав капиталдыг, чылда 100 млрд. юаньдан ажа бээр тудуг хемчээлдиг «China Railway No.5 Engineering Group» компания (Кыдат) ужуражылгага келген. CR5 компания Кыдатта 180 ажыг демир-орук, 340 ажыг автоорук болгаш өске-даа инфратургузуг төлевилелдерин тударынга үлүүн киирген.
Моолдан «Chinggis Khaan Group» компанияның президентизи Чимеддорж Чимид-Отгон сөс алгаш, 2016 чылда Ташкентиге эрткен Шанхайның кады ажылдажылга организациязының шөлүнге, Россияның, Кыдаттың база Моолдуң баштыңнары – Владимир Путин, Си Цзиньпин база Цахиагийн Элбэгдорж оларның аразында үш талалыг чугаалажыышкыннар соонда аттар салдынганын, үш чурттуң экономиктиг орук программазында кирген үжен ажыг кедилиг инвестиция төлевилелдериниң экономиктиг дээштиин үнелээр дээш, бүгү талалыг сайгарылганы хөй чылдарда чорутканын дыңнаткан.
«Шупту талаларын өөренип көрген, экономиктиг талазы бадыткаттынган, чоокта чаа Москвага бистиң чурттарның баштыңнарының хуралынга ол дугайында чугаалашкан. Ооң дугайында Кыдатка Моолдуң Чазааның Даргазының бирги оралакчызы Лувсаннямын Гантумур биле Кыдат Улус Республиканың Күрүне Чөвүлелиниң даргазының оралакчызы Дин Сюэсянның Азия талазы-биле Боао шуулганынга ужуражылгазынга база чугаалашкан, аңаа олар бо төлевилелди боттандырар үе келген деп түңнелге келгеннер, ында Моолдуң чазаа күрүне-хууда партнерствога даянып алгаш киржип турар» – деп, ол чугаалаан.
«Кыдаттың, Моолдуң болгаш Россияның удуртукчуларының эчис сорулгалыг чугаалажыышкыннары езугаар, кыдат-орус-моол орук тудуун дүргедедип, кады ажылдажылганы ханыладыр болгаш удур-дедир эрге-ажыкты чедип алыр күзел-биле чедип келдивис. Кыдат, Моол база Россияның кады күжениишкиннери-биле бистиң үш чуртувусту Евразияны тудуштурган бо демир-орук судалы чедиишкинниг туттунар дээрзинге шуут бүзүрээр бис. Бо дээрге чүгле үш чурттуң удуртукчуларының стратегтиг чөпшээрежилгезин боттандырган чүгле тодаргай базым эвес, а бистиң күрүнелеривистиң чаагай чоруунга ажыктыг чугула төлевилел-дир. Бо орук бистиң чоннарывыска хөгжүлдениң, чечектелиишкинниң, тайбыңның болгаш найыралдың оруу апаарынга сеткиливис ханызындан идегеп турар бис» – деп, Кыдаттың «China Railway No.5 Engineering Group» компанияның делегей чергелиг хөгжүлде департаментизиниң директору Ляо Цзянь чугаалаан.
Тываның Баштыңының инвестициялар хаара тудар, регионнар аразының болгаш делегей чергелиг кады ажылдажылга талазы-биле тускай төлээзи Владимир Донских сөөлгү 10 чылдарда оруктарны тургузарының дугайында эгелээшкин чүгле идепкейжээн эвес, ында ийи чылдагаан барын айыткан.
«Бир дугаарында, логистика талазы-биле: российжи чүък экспортунуң чөөн чүкче угланган угланыышкыны демир-оруктуң чөөн чүк талазында улуг чүъктү тургускан. Чөн чүк полигонунуң үш кезээн эде тургусса-даа, Транссибирь биле БАМ оруктары российжи чүък чорудукчуларның хереглелин долузу-биле хандырарынга кызаа чер бооп артпышаан. Ийи дугаарында, технологтуг: делегей экономиказының бедик технологиялар хөгжүлдези-биле холбашкан чаа чурумче шилчип, ховар дээн литий, ниобий, тантал, молибден, цинк, бериллий, уран дээн ышкаш эчис сорулгалыг металлдарның шыгжамырларын болбаазырадып тургаш, күрүнелерниң технологтуг хамаарышпас чоруун чедип алыры чугула. Тыва Республика болгаш Моолдуң барыын аймактарында аңаа херек минералдыг болгаш чиг эт баазазы бар. Бир эвес Соңгу Доштуг океанче – Улуг Торгу оруунуң соңгу чүгүнче база Пакистан таварты Индий океанче үнер аргаларны өөренип болзувусса, ынчан бистиң коридорувус шынап-ла Төп-Евразия эрге-байдалын алыр» – деп, Донских чугалаан.
Моолдуң Чазаа болгаш Улуг Хуралы демир-орук транспортун хөгжүдер талазы-биле күрүне политиказынче Арцсуурь кызыгаар эрттирилге черинден (Тываның кызыгаарында) Шивээхурен станциязынга чедир (Кыдаттың кызыгаарында) 1255 км узун демир-орук тудуунуң төлевилелин киирген. Бо шиитпир Евразийжи транспорт харылзаазын чаартыр болгаш хөгжүдер талазы-биле кады эгелээшкинниң эчис сорулгалыг ужур-утказын онзалап демдеглээн.
