Кызылдың уран чүүл колледҗинге ССРЭ-ниң чогаалчылар эвилелиниң кеҗигүнү, очулдурукчу Өлчей-оол Кунгааевич Монгуштуң 90 харлаанынга тураскааткан ыры-шүлүк кеҗээзи болуп эрткенин Национал школа хөгжүдер институт дыңнаткан.
Бичиизинден тура хай-халаптан кызыгаарлыг арткан оол эге школаны безин чедир дооспаан хирезинде тура-соруу болгаш амыдыралга ынаа-биле Тываның чечен чогаал курлавырынга кайгамчыктыг аҗылдарын арттырганын башкарыкчылар чыылганнарга таныштырарга, ук колледҗтиң сургуулдары чогаалчының шүлүктерин номчаан.
Өлчей-оол Монгуш биле Солаан Базыр-оолдуң чогаадыкчы аҗылының дугайында бо хемчегге онзалап демдеглээни өөредиглиг-даа, чоргааранчыг-даа. Оларның кады аҗылдаҗылгазының түңнели болур "Чаа-Хөлдүң айдыңында", "Тывам кызы" дээр ырылары ол үениң аныяктарының ынак ырлары турганын демдеглеп каары артык эвес.
Тываның Чогаалчылар эвилелиниң даргазы Сайлыкмаа Комбу ук чогаалчы-биле кады чогаалчылар съездизинге уҗураҗып турган сактып чугаалааш, удуртукчу киҗи уран сөске хүндүткелиниң херечизи кылдыр Ш. Оорҗактың С. Молдурга чогаалчыга Кызылга, Ө. Монгуш чогаалчыга Ак-Туругга баҗың алырынга дузалаанын чугаалаан.
Тываның Чогаалчылар эвилелиниң Москвада салбырының даргазы Борис Балчий-оол, Тываның улустуң чогаалчызы Шаңгыр-оол Суваң Өлчей-оол Кунгааевичиниң дугайында солун уҗураҗыышкыннарын чыылганнарга төөгүп берген.
Александр Ондар 1963 чылда Ак-Туругга ада-иезиниң аҗылының аайы-биле көҗүп келгеш, чуртун Манчүректи сактып турганы боор, сагыш-сеткилин саазынга шүлүк хевиринге илередип биҗиирге, ачазы Өлчей-оол Кунгааевичиге ооң шорбалап алган шүлүүн тудуп алгаш, эдертип чеде бергенин чугаалаан. Ооң серизи чок, кырында оът-сиген үнүп келген бичии баҗыңын ол кончуг тода сагынган. Ооң өрттенген арнын көргеш, бичии киҗиниң кортканын, оон өөренип чаңчыга бергенин дүүнгү дег сактып турган.
Чогаалчының кичээлдериниң түңнелинде ол үеде "Тываның аныяктары" солунга парлатканы үш шүлүүн аянныг номчуп берген. Ол үениң коммунистиг партияның өөредии ол шүлүктерде сиңгени ук үени бадыткаан.
Александр Сюр-оолович ол үеде Ак-Туругга ук чогаалчыдан аңгыда даш чонукчулары Черзи Монгуш, Байындыларның өг-бүлези чурттап турганын, даш чонар уран чүүл каяа-даа эвес Ак-Туругдан Черзиниң шевер холу-биле бүгү делегейге нептерээнин демдеглеп, чашкы үезинде композитор Бегзи Каадыр-оолдуң баянга оюнун көрүп, Черзиниң бөлгүмүнче барып, Өлчей-оолдуң баштайгы өөреникчилериниң бирээзи болур аас-кеҗиктиг өскенин таныштырган.
Национал школа хөгҗүдер институттуң аҗылдакчызы Айланмаа Дарҗаа уран чүүл колледҗинден чурукчулар, композиторлар, самчылар үнер чүве болганда, тыва чечен чогаалдың "алдын курлавыры" болур "Хөөрээрниң чугааларын" номчааш, ол баштак чугааларга үндезилээн баштак сюҗеттиг танцылар, хөгҗүмчүлер, чурукчуларның күҗү-биле мультфильмнер үнүп кээринге бүзүрелин илереткен.
Ук хемчегни чогаалчының уруу уран чүүл колледҗинде англи дыл башкызы Белекмаа Балдир биле ном саңының аҗылдакчызы Зоя Бегзиевна организастаан. Белекмаа Өлчей-ооловна боду база шүлүк биҗиирин шенеп, ачазының шүлүктерин орус болгаш англи дылче очулдургаш, өөреникчилеринге номчуп күүсеттирген.
