Мира Кыргыс – «Ырлыг-Булактың» эрес-кежээ удуртукчузу

«Ырлыг-Булак» кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилелдиң малчыны Хемер-оол Доржу-оол ниитилелдиң 370 баш хоюн хүлээнип алган, Арыг-Бажының Ханы-Чоогада кыштаглыг Шолбан Шыгжааның хоюнда кадып алган, чанында кыштап, малын демнежип кадаржып турарлар.

Шолбан «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» төлевилелдиң баштайгы киржикчизи. Хойларын 2018 чылда хүлээдипкеш, бодунда арткан малын өстүрүп, немей инектерни азырап турар.

«Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» база «Чаа сорук» төлевилелдери 2022 чылда доостурга, «Ырлыг-Булак» кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилелдиң даргазы Мира Кыргыс хойларны чыггаш, ниитилелдиң малчыннарынга күзүн хүлээткен турган. Ниитилелдиң малчын коданнары шупту сес. Иштии-Хемде, Арыг-Үзүүнде, Торгалыгда, Арыг-Бажында бир-бир, Хайыракан биле Ийи-Талда ийи-ийи кыштаг бар.

Мира Монгушовна черле хөй ажы-төлдүг малчын өг-бүлеге өскен болгаш мал ажылын дыка эки билир. Ол хой хүлээткен малчыннарын доктаамал хайгаарап, кышты хүр-менди ажып, мал бажын чидириг чокка камгалап алыры-биле малдың деңгелин хынап, малчыннарның четпес чүүлдерин четчелеп берип, эм-домну, сиген-ширбиилди, мал дузун, немелде чем кылдыр чарбаны, суланы чедирип берип турар.

Алызындан черле эрес-кежээ, хол-буду туттунгур, ажыл кылганда тура дүшпес, шалыпкын болгаш малчыннардан негелдези улуг. Мал азыраарда олутпай болбас деп аныяк малчыннарга чагывышаан, анай-хураганны онча-менди камгалап алырга, оларга боттарынга-ла орулга болур деп, көгүде аарак чугаалап, кыштаанда ажылын кылчы кааптар. Кажаа иштинде хой дүгүн хураганнар чивезин дээш бөле дырбааштаптар, малчыннарның бажыңының иштин ширбий кааптар, кедерезе аяктарын безин чуп бериптер.

Күзүн Арыг-Бажындан бир малчынга күш шыдалы эки, аныяк хойларны дугуржулга езугаар хүлээткен турган. Ол малчын күстү күзедир хойларны орта кадарбайн, кажаалап, орай одарже үндүрүп турганындан мал чудап, кырлып эгелээн. Арткан малды камгалап алыр дээш арып-баксыраан хойну база-ла бо ниитилелдиң хоюн кадарып турган Хемер-оол Доржу-оолга хүлээткеш, немелде мал чемин берип, тургузу азырап тургаш малдың деңгелин чүгээртедип алганнар.

– Хойларны баалык ажыр сүрүптеривиске, тоо быдаргай кылаштажып, тендирип чоруй, чыткылапкан, кээргенчиин канчаар. Аътка үңгерип, машинага чүдүрүп тургаш арай боорда эккеп алдывыс. Мал хүлээнип алган кижи дүъшке чедир кажаалап алган турар боор бе. Ийи хонук муңгаш кажаага кажаалаан деп сураан база дыңнадым. Орта кадарбайн турганындан аштааш, чудай берген хойну Хемер-оол Ховалыговичиге хүлээткенивис бо. Кылаштап безин албас, деңгели багай хойну каш хонук тургузу азыраптарывыска, хөөкүйлер чүгээртеп келди – деп, Мира Монгушовна чугаалады.

Шынап-ла, хойларда сиген каап берген, тургузу азырап, боттарының хоюн аңгылааш, дагже кадарып турар болдулар. Баксыраан болгаш төрээн хойларга немелде чем кылдыр даргазының эккелгени 10 шоодай суланы, чарбаны дүжүрүп алганнар.

«Ырлыг-Булактың» даргазы бүдүн коданны тарыдып алыр дээш баш бурунгаар мал эмчилерин дилээн турган. Мал эмчилери Айдыс Маадыр-оол, Айдың Донгак, Чойган Чамзы хойларга кодур аарыынга удур тарылганы чоруткан.

Оон ыңай күш кирип алырынга дузалаар тетравит витаминни база салганнар, а чаш хураганнарга Е-селен витаминни салган. Күш-шыдал үезинде аныяк эмчилер 400 ажыг хойга, ооң кырындан 60 ажыг хураганга эмни, витаминни салып, хүн ажып чорда ажылын доосканнар.

Хөртүктей хадып каан черлерге оъттаан хойларның буттары тастап эгелээн. Малчыннар далбый тыртар дугайында сүмелешкен. Мира Монгушовна оларга солидол бергеш, ооң-биле чаап тургаш хой буттарын экиртип алырын чагааш, мал эмчилери хойларны сыкыртып турар аразында кожуун төвүнче четкеш, четпес эмнерни сатпышаан, сиген сөөртүр машинаны, тракторну чугаалажып апкан, бо келди.

Ооң соондан сиген сөөрткен машина, трактор-даа келген. Малчыннарның амырааны аажок, сигенни дүжүржүп, дораан-на дүрүг сигенни хойларга чаза тыртып бердилер.

«Ырлыг-Булактың» могап-шылавас удуртукчузу Мира Кыргыска ниитилелдиң малының баш санын өзүп-көвүдээрин, малчыннар мал оолдаашкынын чидириг чок, анай-хураганын онча-менди камгалап алырын күзедивис.