«Өг-бүле» деп чаа национал төлевилелдиң федералдыг программа күүселдези-биле Тывада уруглар садтарынга үндезин септелге ажылдары эгелээр. Владимир Путинниң саналы езугаар өөредилге черлерин үндезини-биле септээр федералдыг программаже уруглар садтары болгаш колледжтер бир дугаар кирген.
«Бистиң ажы-төлдеривистиң өзүп-сайзыраарынга таарымчалыг болгаш айыыл чок байдалдарны тургузар дээн ажылывысты ам-даа уламчылаар бис» – деп, Владислав Ховалыг бодунуң социал четкилерде блогунда демдеглээн. Республика федералдыг деткимчениң ачызында 46 школаның оран-савазын чаартыр аргалыг болганын ол демдеглээн.
Тывада чаа программа шугуму-биле чаарттынган бир дугаар школа назыны четпээн албан чери Мөңгүн-Тайга кожууннуң Мугур-Аксы суурда «Чечек» уруглар сады болган. Эрги уруглар садының оран-савазын 70 чыл бурунгаар туткан, ам ол бүрүнү-биле чаартынган.
Келир чылын ол программа күүселдези-биле Чеди-Хөл кожууннуң Ак-Тал суурда база Барыын-Хемчиктиң Кызыл-Мажалыкта уруглар садтары чаартынар. А 2027 чылга чедир Кызылдың «Вавилин ээтпээ» микрорайонунга школа назыны четпээн уругларга 280 олуттуг уруглар садын туткаш, ажыдар.
Тываның Өөредилге яамызының дыңнатканы болза, 2026-2030 чылдарда регионнуң школаларынга болгаш уруглар садтарынга кол тудуг-септелге хемчеглериниң узун хуусаалыг планын РФ-тиң Президентизиниң национал хөгжүлде сорулгаларының дугайында Чарлыынга, «Школачы өөредилге системазын чаартыры» федералдыг программазынга (2030 чылга чедер) база РФ-тиң Чазак Баштыңы Михаил Мишустинниң бадылааны 2030 болгаш 2036 чылдарга чедир национал сорулгаларны чедип алырының Чаңгыс аай планынга даянып ажылдап кылган. «Аныяктар болгаш уруглар», «Өг-бүле» национал төлевилелдер күүселдези-биле инфратургузугну тудар ажылдар идепкейлиг чоруп турар.
Чаңгыс аай планда көрдүнгени болза, 2031 чылга чедир Россияда школаларның 21,2 хуузун база уруглар садтарының 6,3 хуузун бүрүнү-биле септеп доозар ужурлуг. Тывада бо чылын уруглар садтарының 0,5 хуузунга, школаларның 9,61 хуузунга улуг септелгелерни чоруткан; келир чылын школа назыны четпээн уруглар садтарын 1,47 хуу, ниити өөредилге албан черлерин 11,44 хуу хөйге септээр ужурлуг. Федералдыг, регион болгаш тус чер бюджеттериниң акша-хөреңгизи-биле чаартылгага онза хереглелдиг дыка хөй объектилер септеттинер.
2019 чылда национал төлевилелдер болгаш федералдыг программаларны боттандырып эгелээнинден Тывада школа назыны четпээн уруглар албан черлериниң тудуу шапкынчып, Кызылда 390 олуттуг 13 ясли шөлүн немей туттунганын сагындыраал. 2020 чылда республиканың найысылалынга 22 дугаарлыг «Хүнчүгеш» уруглар садын туткан. 2021 чылда Шагаан-Арыг хоорайга 280 олуттуг уруглар садын, ол ышкаш Тээли биле Ийи-Тал суурларга уруглар садынга 30 олуттуг оран-саваны немей туткан.
2022 чыл – туттунган уруглар садтарының саны-биле эң-не үре-түңнелдиг чыл болган. Чүгле Кызылда Полигонная биле Бай-Хаакская кудумчуларында 280 олуттуг ийи уруглар сады ажыттытынган, хоорай хевирлиг чурттакчылыг Каа-Хем суурда 120 олуттуг улуг уруглар садын база туткан. Ол ышкаш Кунгуртуг суурда, Эржей арбанында база Ак-Довурак, Чадаана хоорайларда 60-60 олуттуг дөрт уруглар садын ажыглалче кирген.
Регионнуң эрге-чагыргазы школа назыны четпээн уругларның өөредилге инфратургузуун хөгжүдер болгаш быжыглаар талазы-биле күжениишкиннерни үргүлчү үндүрүп турза-даа болза, чаштар төрүттүнериниң талазы-биле Россияда мурнакчы регионнарының бирээзи Тыва Республикага школа назыны четпээн уруглар албан черлериниң санын ам-даа көвүдедип, амгы үеде ажылдап турар албан черлеринде байдалды экижидери чугула.
Кызылда болгаш кожууннарда 220 ажыг уруглар сады ажылдап турар, оларның хөй кезии 1960-80 чылдарда туттунган болгаш, элеп-эргижирээн. Ол уруглар садтарынче барып турар ажы-төлдүң саны колдуунда төлевилелде көрдүнген күчүзүнден каш катап ажып турар. Бүгү регионда школа назыны четпээн уруглар садтарынче оочур даңзызында 7 муң ажыг уруг бар, ылаңгыя Кызылда, Каа-Хем хоорай хевирлиг чурттакчылыг черде, Барыын-Хемчик кожуунда айтырыг нарын.
