Окаанчык Донгактың чырык адынга тураскааткан мөөрейниң тиилекчилери

Тыва үндезин культура төвүнге IV республика чергелиг Доңгак Окаанчык аттыг ыяштан чазаан биче хевирниң скульптура мөөрейиниң түңнел хүнү болуп эрткенин төп дыңнаткан.

Мөөрейни Улуг-Хемниң алдарлыг оолдарының база кыстарының аразында онзагай черни ээлеп, бодунуң уран салым-чаяаны-биле тускайланып чоруур ус-шевер Окаанчык Донгактың чырык адынга тураскааткан. Усчу чажындан-на адазындан уржуктап алганы ыяштан чазаар уран чүүлдү тускай белеткел база доозуп алган дээди эртем чокка Тывага хөгжүдүп, биче хевирниң скульптуразын чаа бедик деңнелче үндүрүп эккелген.

Окаанчык Доңгактың ыяштан база чонар-даштан чазаан чүүлдери 1950 чылдардан эгелээш тыва чоннуң культуразын төлээлеп, ССРЭ-ниң улуг делгелгелеринге чоннарны магададып, тыва ус-шеверлерге улуг хүндүткелди магадылап келген.

Ус-шевер бодунуң ажылдары дамчыштыр тыва чонунуң бурун төөгүзүн, культуразын, харын-даа төрээн тыва дылын салгалдарынга дамчыдып, чагыг-сүмезин сиилбип турганы овур-хевирлеринде шыгжааш, тыва кижиниң тывызыксыг сеткил-хөөнүн оттурар сөс база хөгжүм чок ыры кылдыр ыяш база дашта хевирлээн. Амгы үеде өгбе усчувустуң ажылдары Тыва, Санкт-Петербург база Москваның музейлериниң фондуларында шыгжаттынган.

Тыва үндезин культура төвүнүң Окаанчык Доңгактың чырык адынга тураскаадып эрттирген мөөрейи чүгле ус-шеверлерже угланган хемчег эвес, а өзүп олурар салгалдарга улуг өөредиглиг, тыва кижиниң бойдузундан чараш чүүлдерге сонуургалын база сундулуун быжыглаар онза болуушкун.

Өгбевистиң изеп берген оруун амгы үениң усчулары уламчылап, Окаанчык Доңгактың деңнелинге чедир өзер дээн улуг чүткүлүн чылдың-на ук мөөрейниң дузазы-биле деткиир харыысалганы хүлээнип алганынга төп чоргаарланыр.

Бо чылгы мөөрейиге ниитизи-биле чеди ус-шевер киришкен. Олар дөрт хонуктуң дургузунда Тываның төөгүзү, аас чогаалы болгаш культурага хамаарышкан темаларны ажыдып, мөөрейниң негелделери езугаар ыяштан бедии 20 сантиметр биче хевирниң скульптураларын сиилбип кылганнар.

Мөөрейниң түңнелдери-биле I черни Арат-оол Бегзи (Чаа-Хөл кожуун), ажылы "Кижи болуру чажындан", II черни Бадый Ондар (Сүт-Хөл кожуун), ажылы "Тевек", III черни Орлан Сат (Сүт-Хөл кожуун), ажылы "Кырган-авамның бора аъды".

Тускай шаңналдарга: "Аас чогаал" – Рафаэль Салчак (Мөңгүн-Тайга кожуун), ажылы "Талыгырдан", "Үндезин амыдырал" – Аңчы Очур (Таңды кожуун), ажылы "Эмдик аътты өөредири", "Анималистика" – Игорь Сүктермаа (Улуг-Хем кожуун), ажылы "Хартыга", "Тыва оюннар" – Отчутай Отсур (Эрзин кожуун), ажылы "Дискек караа".

Тыва төп культураны хөгжүдер ишке идепкейлии-биле киришкен усчуларга болгаш хүндүлүг өгбевис Доңгак Окаанчыктың төрел-аймаанга өөрүп четтиргенивисти илередип, улуг чедиишкиннерни, бурунгаарже чүткүлдү, ак орукту күзеээн.