Чаа-Хөл сумузунда Омак биле Инга Ховалыгларның беш ажы-төлдүг өг-бүлези 2020 чылда «Инек – чемгерикчи малым» төлевилелдиң киржикчилери болган. Бөгүн оларның өдээнде төрүүр инек, молдурга бар. Баштайгы чылын алган хунажынны кыс бызаалыг болган.
Ховалыгларның өг-бүлези инээниң төрүүрүн четтикпейн манап турар. Чүге дизе, уруглары сүттүг мүнге, кадыкка дыка ынак. Чамдыктары сагган сүттү ол-ла дораан ижерлер. Олар садыгдан сүт сатпайн барган.
Хөй ажы-төлдүг ава саан үезинде инээниң сүдүнден өреме, ээжегей, саржаг кылып алыр.
– Инек турда тодуг-догаа, ак чемнер шупту турар. Уругларывыс ак чемге дыка ынак болгаш бо-ла кылып бээрин дилээр. Саржагны соодукчуга доңуруп алгаш, кышты өттүр уругларымга амданныг кадык хайындырып бээр-дир мен. Ол ышкаш саржагны эм-дом кылдыр база ажыглаар бис. Уругларымның ишти-хырны аарый бээрге, чиңнээр. Сүтке тарааны хайындыргаш, саржагны холааш уругларга бээрге, ижин-баарын база арыглаар – деп, ол инек сүдүнүң ажыктыын тайылбырлады.
Өгнүң кыс ээзи малының баш саны өзүп кээрге, быштак база шөер деп турар.
– Уругларым мал ажылын дыка сонуургаар болган. Кежээ инектээр, бызаалаар, кажаазын аштап, арыглап, кыжын сиген-ширбиил каап бээринге күзелдии-биле дузалажыр. Мал чемин шупту өг-бүлевис белеткээр бис. Ак-Дуругда шөлүвүс бар. Ында-ла картофельди тарып турар бис. Уругларым сигенни бөлер, улуг оглум машинаже чүдүрер, бажыңга келгеш дүжүржүр. Инектеривиске немелде чемни база садып алыр-дыр бис.
Кожууннуң чагырга чери дүрүг сигенни берген. Чаа-Хөлдүң тараажызы Аяс Бавуу база бисти деткип, суланы база берди. Малывыстың баш санын өстүрер сорулга салдынган. Чаа-Хөлде беш-даа кадат бар. Бистер «Белек» кададынче кирип турар бис, соцчеткиде бөлүүвүс-даа бар. Малды айда ийи катап кадарар – деп, хөй ажы-төлдүг ава чугаазын уламчылады.
Өгнүң кыс ээзи харагалзал болгаш ажаалда-тежээлде килдизинде ажылдап турар. Бо үеде «узун» шөлээде. Өгнүң эр ээзи малын малдап турар. Ховалыгларның улуг оглу 14 харлыг, хеймери чаа-ла үш айлыг. Олар амгы чурттап турар үш өрээл бажыңын улгаттырып, улай тудар деп турар.
Социал деткимче алыкчыларының бажыңында соңгаларының адаккы эргининде перец биле помидорнуң чаш үнүштериниң баштары бакылап келген. Олар огородунда морковь, свекла, баклажан, кабачки, огурец, редисканы тарып алыр.
Өг-бүле огородунга ногаа аймаан чедер кылдыр тарып алгаш, болбаазырадып алыр. Ажаап алган дүжүдү дараазындаазынга чедер. Уруглары ногаазының чашпанын чулуп, суггарып, чемишчидип, картофелин улгаттырып турарлар. Чемишчидилгеге ажыглаар өдекти кыштадыр чыып алыр.
– Огород тарыыры авамдан келген. Уругларывыс морковька дыка ынак. Кышты өттүр витаминниг ногааны чиир дээш, хээп алгаш доңуруп алыр-дыр бис. Өг-бүлевистиң ынак чеми – плов – деп, ногаажы чугаазын доосту.
Хөй ажы-төлдүг өг-бүле “Социал хөмүр-даш” төлевилдиң ажыын көрүп, хөмүрнү база ап турар. Олар Тываның Чазааның социал угланыышкынныг төлевилелдери чонга дыка ажыктыг дээрзин онзалап демдеглеп, четтиргенин илереттилер.
Чаа-Хөл кожууннуң Өг-бүлеге болгаш уругларга социал дуза чедирер төптүң директору Виктория Дамбадугарованың чугаалап турары-биле алырга, кожуунда алды чылдың дургузунда «Инек – чемгерикчи малым» төлевилел-биле хөй ажы-төлдүг болгаш орулгазы эвээш алдан өг-бүле хунажыннарны алган.
Виктория Дамбадугарова Ховалыгларның оолдары кудумчуда чадаг-тергелиг бызаалап чоруурун бо-ла эскерер. Өг-бүле мал чеминден аңгыда инектеринге чарба, сула дээш немелде чемни берип турарын төптүң директору онзалап демдегледи.
Ховалыглар автомашинаның дугуйун ийи чара кескеш, инектеринге чарба урар “оңгачыгаштарны” чогаадыкчы кылып бергеннер.
