«Үш үне» деп этнокультурлуг диктантыны 4500 ажыг кижи бижээн

Национал школа хөгжүдер институдунуң ажылдакчылары болгаш Тывада «Чаш назынның навигаторлары» федералдыг төлевилел боттандырар регионалдыг курлавыр төвүнүң кежигүннери «Үш үне» деп республика чергелиг этнокультурлуг диктантыны октябрь 20- 24-ке чедир чорутканын институт дыңнаткан.

Диктантыга 30 айтырыгны тест хевиринге, ооң адынга дүүштүр үш бөлүкке : «Тыва дылым – эртинем», «Тыва черим – байлаам», «Тыва чонум – чоргааралым» деп темалардан айтырыгларны аралаштыр киирип тургускан. Онаалгаларда тыва дылдың, чогаалдың, төөгүнүң, шын бижилгениң айтырыглары кирген.

Диктантыны эрттирген түңнелинде бүдүн Тывага шупту 127 шөлчүгештер ажылдаан. Ниити киржикчилерниң саны – 4547, оларның аразындан 2140 кижи – өөреникчилер, 2407 кижи – улуг улус болган.

Өвүр кожууннуң Саглы ортумак школазының 5-ки классчылары: Куулар Ачат Б. (11 харлыг), Монгуш Янчен (11 харлыг), Хертек Ника (11 харлыг), Хертек Ария (11 харлыг), Ооржак Денис (11 харлыг) – эң-не бичии киржикчилер болганнар.

Назы-хар аайы-биле эң-не улуг киржикчилер – Кызыл хоорайның дазылга бажыңының чурттакчылары: Тана Иргитовна Сонам (89 хар), Александра Донгаковна Чалзып (89 хар), Чассыг Кончуковна Ондар (79 харлыг) олар болганнар.

Этнокультурлуг диктантыны чонга эрттиреринге “Чаш назынның навигаторлары”, тыва дыл башкылары, ном саңнарының ажылдакчылары, өөредилге эргелел черлериниң ажылдакчылары, уруглар садтарының кижизидикчи башкылары идепкейлиг болганнар.

Улуг-Хем кожууннуң, (Алена Монгуш удуртуп эрттирген), Кызыл хоорайның өөредилге организациялары (Айсуля Сат, Станислава Адыяа олар удуртуп эрттирген) эң-не хөй киржикчилерлиг болуп бедик деңнелдиг ажылын көргүскен.

Шагаан-Арыг хоорайның 4 дугаар эдип-чазаар албан чериниң ажылдакчылары тыва дылынга сонуургалдыын, идепкейлиин, бедик деңнелдиг билиин көргүскен – тыва дыл башкызы Кызыл-Кат Тулуш.
Кызыл хоорайның 11 дугаар уруглар садының коллективи байырлыг байдалга диктаныны бижип, төрээн Тывазынга, дылынга, чуртунга ынаан чараш киржилгези-биле бадыткаан. Удуртуп эрттирген башкызы – Чочагай Бадыраа.

Кызылдың назылап-кыраан болгаш шимчеп албас хамаатыларга дазылга бажыңының удуртулгазы идепкейлиг киржилгелиг болган. Удуртуп эрттирген ажылдакчы – Людмила Донгак. Олар ажаап-тежээп турар улузунга тыва дыл байырлалын демдеглеп, хөй-ниитиниң амыдыралынга идепкейлиг киржикчилер болурунга эптиг байдалдарны тургузуп берген. Национал школа хөгжүдер институт дазылга бажыңының удуртулгазынга өөрүп четтиргенин иелереткен.

Диктант бижиири республикада чаңчыл апарган деп чүүлдү чыл санында киржип турар хоочун бижикчилер бар болганы бадыткап турар. Чижээлээрге, 4 дугаар эдип-чазаар албан чериниң ажылдакчылары: Артыш Александрович Хертек, Эртине Валерьевич Чудан-оол, Денис Николаевич Ырбаан-оол, Алексей Константинович Кара-Хуна, Чингиз Сергеевич Сенди, Айдана Серээвна Маспык-оол.
Чылыг чымчак сөстер хөй болган: Чөөн-Хемчик, Сүт-Хөл, Таңды кожууннуң Межегей суурдан бижикчилер диктантының айтырыгларын үнелээннер.

"Этнокультурлуг диктантының айтырыглары солун, өөредиглиг, сонуурганчыг болган. Ол айтырыглардан Тываның культура ажылдакчыларын, төөгүнү, Тываның географтыг туружун билип ап болур" – деп, Каа-Хем кожууннуң Кундустугдан киржикчилер бижээн.

Бо ажылды чоруткан түңнелинде сорулгалар чедип алдынган. Тыва дыл, чер, чон дугайында айтырыгларны киржикчилер: улуг-даа, биче-даа улус аажок сонуургаан. Чоннуң тыва дыл, чер, чон деп айтырыгларга билииниң деңнели ортумак деңнелде: тиилекчилерниң саны 202 кижи болган. Төрээн дылын кадагалаар айтырыгже чоннуң кичээнгейин угландырары чугула деп чүүлдү киржикчилерниң “Тыва дыл херек бе?” деп айтырыгга 99 хуузу “Ийе” деп харыылааны бадыткаан.

Этнокультурлуг диктантыны эрттирген сорулгалары:
- тыва дыл, чер, чон дугайында айтырыгларны чонга сонуургадыры;
- чоннуң тыва дыл, чер, чон деп айтырыгларга билииниң деңнелин тодарадыры;
- төрээн дылын кадагалаар айтырыгже чоннуң кичээнгейин угландырары.