Дагылга – кандыг-бир чүдүлгени бойдус-биле харылзаштырган тускай ёзулал. Шажын ёзузу сагып, чер, суг, арга-ыяш, оттуң ээлеринге, ол ышкаш бурганга өргүл кылырының байырлалы.
Амгы үеде тыва чон суг, оваа, ыяш дагылгаларын эртирип турар. Оларның аразында республика чергелиг (Бай-Тайганың дагылгазы), кожуун чергелиг оваа дагылгазы, кандыг-бир төрел-аймактың ыяш, суг (буга бажы дагыыры) азы от дагылгазын эрттирер дээш ылгалдыг болур.
Дагылгаларны чазын хар эрий бээрге эгелээр. Часкы үеде бир дугаарында суг бажын дагыыр, чайгы үеде оваа, таңды болгаш мал ыдыктаар, күзүн от дагылгазын эрттирер.
Бойдусту камгалаарының дээштиг аргаларын бистиң ада-өгбелеривис шагда-ла ажы-төлүнге ыдыктыг сүзүглел кылдыр арттырып каан. Тыва кижилерниң суг-биле холбашкан ыдыктыг сүзүглелдери тургулаан:
Суг чүдедип болбас – аарыг тыптыр.
Сугже бок октап болбас – авазының эмииниң сүдү боглур.
Суг чанындан ыяш кезип болбас – салаалары куяңнаар.
Суг чанынга албаннап болбас - боостаазы ыжар.
Суг бажындан өл ыяш кеспес – чаш амытаннар сылданыр.
Суг бооп балыктавас – кижиниң кежии чайлаар.
Мыя бо хензиг чечен-мерген домактардан тыва чоннуң сугну камгалаарының бурунгу аргаларын согур кижи көрүп артып болур, дүлей кижи дыңнап болур.
Суг бажын дагыыры тус-тус уткалыг болгаш ёзу-чурумнуг.
Бирээде, уруг-дарыг сылданы бээрге, хам кижини хооп эккелдиргеш, суг бажын дагыдар чораан.
Ийиде, чылдың дагыыр суг бажы туруп болур, ооң кол ужуру болза олаа кавының арга-ыяжы өссүн, ол суг катпазын дээн уткалыг болур.
Үште, байыыр дээн кижи суг бажын дагыдар чораан. Кижиниң байыыры суг-биле холбашкан бооп турар.
Дөртте, суг бажын хан төрел ызыгуурун үспес дээн кижи дагыттырар чораан. Суг бажы черниң судалы дижир. Кижиниң судалы биле суг бажы актажып согар дижир.
Беште, суг бажын суг ээзинден өршээл дилеп келгеш, дагыдар дижир.
Дагып каан суг бажы, тыва кижилерниң сагыжынга эң-не ыдыктыг болгаш, хумагалаар чери болур.
Дагып каан суг бажының чоогундан өл ыяш кеспес, олаа кавыга өглер безин хонмас чораан. Дагып каан суг бажынга оъттап чораан малды хоюзуп болбас, оорлап болбас дижир. Дагып каан суг бажының чоогундан балыктавас, аңнап болбас сүзүктүг чораан. Бистиң өгбелеривис дагып каан суг бажындыва уруг-дарыг чоокшулатпас чораан.
Дагып каан суг бажының чоогунга алгырып болбас, суг ээзи килеңней бээр дижир. Дагылгалыг суг бажының чоогунга дириг амытанның тынын үзүп болбас.
Бистиң ада-өгбелеривистиң суг бажын дагып чорааны дээрге караң чүдүлге болгаш бойдустуң байлаан камгалаан бурунгу аргазы болур. Суг бажы дагыыры дээрге-ле чер иштиниң суглары, дамырак суглар болгаш хемнерниң суглары кажан кезээде арыг-чаагай турзун дээн өгбелерниң ыдыктыг бодалы болгаш сүзүглели болур.
#Тываүндезинкультуратөвү #МБКенин_лопсан #Тывачаңчыл #ТМГМедээлер #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews
