Төөгүзү онзагай байлак

Чадаананың назылап-кыраан болгаш кадыкшылыныӊ байдалы-биле харык-шинээ кызыгаарлыг хамаатыларның дазылга бажыңы 2003 чылда ажылдап эгелээнин социал албан чери дыңнаткан. Ол-ла чылын Тыва Чазактың доктаалы-биле бригадир Араик Айвозянның удуртулгазы-биле ээн кагдынган 16 квартиралыг чуртталга бажыңын 75 өрээлдиг дазылга бажыңы кылдыр эде кылган.

Социал албан чериниң бирги удуртукчузунга Владимир Монгушту томуй-лаан. Бирги ажылчыннарынга: Мерген Монгуш, Роман Куулар, Айлаң Куулар, Элла Монгуш, Өнермаа Ооржак, Роза Делгер-оол, Руфа Ондар, Амина Кайгал-ооловна Монгуш олар хамааржыр. Амгы үеде хоочуннар бажың-интернадында 28 ажылдакчы бар. Олар мергежилиниң аайы-биле ажылын эки күүседип, шудургу ажылдап, шаңнал- макталдарга төлептиг болуп турар.

2006 чылдың декабрь айда бир-ле дугаар 12 чурттакчыны дазылга бажыңынга хүлээп алган. 2007 чылда хоочун чурттакчыларның саны 75 четкен.

Дазылга бажыңында чурттап турар хоочуннар болгаш харык-шинээ кызыгаарлыг хамаатыларның саны 56 кижи. Оларның аразында эрес-кежээ, идепкейжи, ат-алдарлыг хоочуннарывыс эвээш эвес.

Минчинмаа Семис-ооловна Сарыглар — «РФ-тиң культуразының тергиини» деп дээди шаңналдың эдилекчизи. Ол Чыраа-Бажы сумузунда уран чүүл төвүнге 42 чыл ажылдаан.

Долзат Мартан-ооловна Сат – Белеткел конторазынга эът, кеш, дүк, ногаа аймаа хүлээр складтарга хөй чылдарда ажылдаан, «Коммунистиг күш-ажылдың тергиини», «Садыг шугумунуң тергиини» аттарның эдилекчизи.

Александр Сундуевич Донгак – орук черинге 10 чыл ажылдаан, хөй-хөй шаңналдарның эдилекчизи. Ол интернаттың хоочуннар даргазы, «Авамга тураскааттым» деп ыры мөөрейиниң тиилекчизи.

Алдын-Уруг Сувановна Дондук – 1990-2010 чылдарда Чадаана хоорайның Хоочуннар эвилелиниң даргазынга ажылдаан. Интернатты тургузарынга арга-сүмени берип, үлүүн киириштирген хоочун.

Валентина Мортукеевна Монгуш – Ийме сумузунуң «Карл Маркс» совхозка үр үе дургузунда паштанчылап, садыгжылап ажылдаан, хөй-хөй шаңналдарның эдилекчизи. Ол интернаттың база бир идепкейжизи, эрес-кежээ хоочуну.

Бирги удуртукчузу Владимир Комбуй-оолович «Тыва Республиканың болгаш Россияның күш-культура болгаш спорттуң тергиини», «Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы» аттарның, «Шылгараңгай күш-ажыл дээш» деп медальдың, «Социал күш-ажыл камгалалының тергиини», «Чөөн-Хемчик кожууннуң хүндүлүг хамаатызы», «Тыва хүрештиң дириг эртинези», «Тыва чоннуң чоргааралы» деп шаңналдарның эдилекчизи.

Хоочуннар бажың-интернадының коллективи дыка демниг. Олар машина тургузар чер, контора, чунар-бажың, фонтан, уран чүүл көрүлделери эрттирер чайгы сцена, дыштанып олурар чер, чылыткы дээш өске-даа ажыктыг чүүлдерни боттарының күжү-биле кылып алганнар.

Коллективтиң эки ажылдаанының түңнелинде 2012, 2013, 2016, 2017, 2020 чылдарда «Тыва Республиканың назылап-кыраан болгаш харык-шинээ кызыгаарлыг хамаатыларның дазылга бажыңы» деп дээди шаңналды, хүндүлел бижиктер болгаш 100 муң акшага ийи удаа төлептиг болган.

Дазылга бажыңының девискээринде янзы-бүрү кат-чимис, ногаа аймаан тарып олурткан. Ында яблок, слива, ранетка, вишня, чодураа, долаа¬на, персик болгаш ыт- кады, кызырак-караа, инек-караа, малина дээш өске-даа ногаа-чимис аймаа өзүп турар. Социал албан чериниң ажылдакчылары ажаап алдынган элбек дүжүдүнден вареньелер, дузаан кылыглары-биле хоочуннарга амданныг, хоолулуг аъш-чемни кылып берип турар.

Чадаананың дазылга бажыңы бүгү Россияның тергииннер номунуң даңзызынче кирген. 2014 чылдан тура «Узун назынче базым» деп ажылды шудургу чорудуп келгениниң түңнелинде, бо үеге чедир хоочуннарның кадыкшылының байдалы экижип, узун назынныглар саны чылдан чылче көвүдеп турар.

Чадаананың дазылга бажыңының удуртукчузу болгаш ажылдакчылары хоочуннарга Улуг назылыглар хүнү-биле каң дег быжыг кадыкшылды, арын-шырайынга хүлүмзүрүг кезээде чайынналып чоруурун, ол ышкаш салгалдарга чагыг-сүмезин берип, амыдырал-чуртталганың балалбас төөгүзүн арттырып, каткы-хөгнү, узун назынны күзээн.