Бөгүн, Улуг Тиилелгениң 78 чылының бүдүүзүнде, Кызыл хоорайда ыдыктыг черлерниң бирээзи – Тиилелге комплекизиниң Мөңге оттуг тураскаалынга Ада чурттуң Улуг дайынындан чанып келген база тулчуушкун шөлүнге амы-тынындан чарылган маадырларны сактып, чечек салыр езулал болуп эрткен.
Тываның хөй национал дайынчы салгалдарының, дайынның болгаш күш-ажылдың хоочуннарының, тылдың ишчилериниң, эрге-чагырга органнарының төлээлери Мөңге от баарынга өрээн дээрбек болгаш Ада-чурттувус дээш тулчуушкунга киржип чораан, амгы үеде чурттап чоруур хоочуннарывыска өөрүп четтириишкинниң болгаш амы-тынын өргээн маадырларывыска сактыышкынның демдээ – гвоздикаларны мөгейип салган.
1941 чылда эгелээн Ада-чурттуң Улуг дайыны 1418 дүннер, хүннер дургузунда уламчылаан, эң-не каржы-дошкун дайын-чаа ынчан болган. Ол дайынга чүгле Совет шериглерден безин 26 сая ажыг солдат амы-тынын чидирген.
1945 чылдың апрельден эгелээш 23 дүннер-хүннер дургузунда тулушкан түңнелинде, май 8-те Совет шериг тиилеп каан. Эртенинде май 9-та эртенгиниң алды шакта Совет Эвилелиниң Дээди чөвүлелиниң үндүргени Тиилелгениң Айыткалын диктор Левитан радиога чарлапкан.
