Тывада «Өг-бүле» национал төлевилелинче кирген культура объектилерин чаартыр талазы-биле ажылдар хуусаадан эрте чоруп турар. ТР-ниң Культура яамызы национал төлевилел күүселдезиниң кезек түңнелдерин үндүрген. Бирги чартык чылдың сан-чурагайларындан алырга, «Өг-бүле» национал төлевилелге хамааржыр «Өг-бүлениң үнелиг чүүлдери болгаш культурлуг инфратургузуг» төлевилел бюджединиң 77 хуузу чарыгдаттынган.
2025 чылда инфратургузуг чаартылгазынче аңгылаан акша-хөреңгиниң элээн кезии шиңгээттинген. Тываның Национал музейиниң тускай дериг-херексел, оргтехника болгаш эт-сеп-биле техниктиг дериишкининче хөй түңнүг акша-хөреңгини улгандырган. Сүт-Хөл кожууннуң Бора-Тайга суурда улусчу театрның оран-савазының база кыдыг-кызыгаар Саглы суурда ном саңының үндезин септелгезинче акшаларны аңгылаан.
Оон аңгыда Ак-Довурак, Туран хоорайларда база Тоора-Хем суурда ном саңы албан черлерин үлегер-майыктың ном саңнары кылдыр эде чаартырынче элээн хөй акшаландырыышкын үнген. Ол объектилер шупту элээн эргижирээн: “эң бичиизи” Ак-Довурактың ном саңын 1974 чылда туткан болза, а Бии-Хем биле Тожунуң ном саңнары сезен чыл чеде берген.
Хөй инвестиция салыышкыны чүгле ном саңнарының эргижирээнинде эвес деп болур. Мооң мурнунда эрги оран-савалар чүгле номнар шыгжамырының чери турган болза, ам өөрениринге, ажылдаарынга болгаш чогаадырынга херек хөй талалыг технологтуг «аргалар»-биле дерээн, сөөлгү үениң материалдары-биле кылган чаа тудуглар болуп турар. Бүдүн өг-бүлези-биле келир кылдыр чурттакчыларны хаара тудуптар төптер апарган. Ындыг төптер кижилерниң бот-өөредилге болгаш угаан-медерел сайзыралынга мода, хереглел болгаш амыдыралдың нормазы апарган.
Ак-Довурак биле Тоора-Хемде чаартынган ийи ном саңы номчукчуларын хүлээп эгелээн. Туранда ном саңы удавас ажыттынар. Тывада чаа үениң ном саңнарының саны олар-биле кады 16 чедери ол.
«Культура» национал төлевилел күүселдези-биле амгы үениң негелдезинге дүүштүр ном саңнары тудары 2025 чылга чедер. А 2025 чылдан ооң орнунда «Өг-бүле» национал төлевилел эгелээн болгаш, ооң шугуму-биле беш угланыышкын боттанып турар. Культура объектилер, ооң санында ном саңнарының тудуу, септелгези база эде чаартылгазы ооң-биле кылдынар.