Тываның Чазаанга болуп эрткен аппарат хуралынга Россияның Тыва Республика талазы-биле Иштики херектер яамызы 2025 чылдың баштайгы ийи айында республикада кем-херек үүлгедиишкининиң байдалының дугайында илеткелди таныштырган.
Корум-чурум камгалаар органнарның дыңнадыы-биле алырга, Тывада бүрүткеттинген кем-херек үүлгедиишкиннериниң саны 7,8 хуу өскен (эрткен чылдың ол-ла үезинде 709 турган болза, 764 таварылга).
Кем-херек үүлгедиишкиннери ниитизи-биле көвүдээн-даа болза, алдынган хемчеглерниң ачызында хөй-ниити черлеринде, ооң иштинде кудумчуларда байдал чүгээртээн. Ындыг болзажок, республиканың оруктарында байдал корум-чурум камгалакчыларын дүвүредип турар: чүгле чаңгыс айда 543 орук озал-ондаа демдеглеттинген, а 2024 чылдың февральда ол көргүзүг 396 таварылга турган. Ол айыыл-халаптарда сес кижи амы-тынындан чарылган, база 68 кижи кемдеп-берттинген.
Орук озал-ондактарының чылдагааннарының аразында – сезоннуг үелерден хамааржыр оруктарның таарымча чок байдалын база айыткан. Оруктуң багай байдалындан болган 12 айыыл-халапка үш кижи амы-тынындан чарылган, 18 кижи кемдээшкиннерни алган.
Тос муниципалдыг тургузугларда аар болгаш онза аар кем-херек үүлгедиишкиннериниң көвүдээни демдеглеттинген. ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынаа дагын кем-херек үүлгедикчилериниң – хосталган соонда база катап база кем-херек үүлгедип турарларның саны көвүдээнин демдеглээн. Оларның киржилгези-биле кем-херектер саны 29,8 хуу өскен, 255-тен 331 чедир. Ажыл чок хамаатыларның үүлгеткен херектери база 9,3 хуу өскен.
Эзирик байдалда корум-чурум үрээшкиннериниң саны 2,8 хуу эвээжээн. Ынчалза-даа алды муниципалдыг тургузугларда – Сүт-Хөл, Бии-Хем, Чеди-Хөл, Бай-Тайга, Тожу болгаш Кызыл кожууннарда ол көргүзүг өспүшаан.
Кем-херек үүлгедиишкиннериниң ниити санында информастыг-коммуникация технологияларын ажыглаан кем-херек үүлгедиишкиннери база оор херектер саны көвүдээн. Оларның үлүү 40,5 хуу болган. Оор чорук саны 8,4 хуу өскен, эң-не көскү өзүлде Бии-Хем кожуунда демдеглеттинген. Мал оору тус черниң эрге-чагыргаларындан онза кичээнгейни негеп турар.
Амгы байдалды экижидер дээш, ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынаа багай талаже кудулаан тодаргай кожууннарга ниити болгаш адрестиг элээн каш сүмелерни киирген. Ылаңгыя профилактика хемчеглерин шыңгыырадыр, ооң иштинде бажыңга кем-херек үүлгедиишкиннеринге удур, мал оорун болдурбас ажылдарны күштелдирер. Өг-бүлезин базынчыктаар кижилерниң аажы-чаңынга хыналданы күштелдирерин, ол ышкаш аар болгаш онза аар кем-херек үүлгедиишкиннериниң истелгезинче онза кичээнгейни угландырар.
Социал төлевирлер үнген хүннерде чурттакчы чон-биле ажылды күштелдеририн, ол ышкаш катап база кем-херек үүлгедиишкиннерин болдурбас дээш, херек үүлгедип чораан кижилер-биле бот-тускайлаң ажылдың шынарын бедидерин шупту муниципалитеттерден дилээн.
Боттарының муниципалдыг тургузугларында аар болгаш онза аар кем-херек кылган болуушкун бүрүзүнге хамаарыштыр чон чыыштарын чыып, «бажыңга» корум-чурум үүлгедикчилери-биле ведомстволар аразының ажылын организастаарын чагырга даргаларынга сүмелээн.
