Тывада арга-арыг болгаш бойдус өрттериниң айыылынга таваржып болур чурттакчылыг черлер даңзызы 2025 чылда сес суурга көвүдээн. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг февраль 14-те чогуур айтыышкынга атты салган.
Өртке удур чурумну өскерткен дүрүмнер өрт айыылы улуг девискээрлерниң даңзызын калбартырынга үндезин болган. Оон аңгыда, 2024 чылда арга-арыг өрттериниң уржуундан Тыва чай дургузунда үш катап онза байдалды чарлаар ужурга таварышкан бодунуң эрткен оруун кичээнгейге алган.
Чылдың-на өрт айыылының үези эгелээр мурнунда, регионда өрт айыылы улуг чурттакчылыг черлериниң даңзызын тургузуп турар. 2024 чылда аңаа 41 чурттакчылыг чер кирген, оларның 35-и арга-арыг чоогунда чыдар. Ынчалза-даа бойдус өрттери-биле демиселдиң практиказы чүгле арга-арыг чоогунда суурлар эвес, а ол чоок кавызында черлер өрттен когарап болур айыылы улуг дээрзин көргүскен. Чадаң ыяштар, кулузун-терезиннер болгаш оът-сиген өрттенгенинден база когарал улуг. Ынчангаш өрт айыылы улуг черлерни тодарадыр үнелел барымдаазынче оларны база киирген.
Тывада 49 суур болгаш чурттакчылыг чер өртке удур айыыл-халаптың чаа негелделеринге дүгжүп турар деп, тускай мергежилдиглер санап турар. Оларның саналы-биле алырга, чурттакчылыг девискээр чүгле арга-арыг девискээринге кожа турар азы ооң черинде ындыг арга-арыг бар болза эвес, а чадаң ыяштарлыг, оът-сигенниг болгаш ыяш-даштыг үнүштерлиг чер-биле кожа турар болза, арга-арыг болгаш бойдус өрттериниң айыылынга таваржыр деп санаттынар. Чурттакчылыг пунктудан оът-сиген үнген черлерге чедир ооң ыраа 50 метрден эвээш эвес болур ужурлуг.
Арга-арыг өрттериниң айыылы улуг 37 девискээр санынче Аяңгаты биле Элегес суурлар 2025 чылдан эгелеп кирген. Бай-Хаак, Арыг-Үзүү, Дөң-Терезин, Ак-Тал, Чал-Кежиг база Нарын суурлар чер кырының өрттеринден когараар айыылы улуг. Оон аңгыда бойдус өрттеринден онза деңнелдиң камгалалын негеп турар черлер даңзызынче уругларның шупту 14 дыштанылга лагерин немээн.
Адаттынган чурттакчылыг черлерниң хөй кезии арга-арыг өрттеринден айыылдыг деп ооң мурнунда санаттынмайн турган. Ынчалза-даа 2024 чылдың болуушкуннары оларның байдалын эде көөрүн чедип алган. Чижээ, кожуун төвү болур Бай-Хаак суурну тайгада өрттүң ыжы бүргей ап, тыныш органнары аарыг улус бергедей бергениндан, өрттер ырак-даа болза, суурнуң дөрт муң ажыг чурттакчызын ырадыр көжүрген.
Өрт айыылы улуг девискээр деп эрге-байдал ол черлерде тус чер чагыргаларының болгаш объектилерниң удуртукчуларынга өртке удур айыыл чок чоруктуң паспорттарын ажылдап кылырын хүлээндирген. Олар өрттү болдурбас болгаш өжүрер күштерни болгаш курлавырларны хуваап, өрт үнер хире черде социал объектилерниң санын, оларны камгалаарының мурнады шиитпирлээр хемчеглерин болгаш өске-даа профилактика хемчеглерин тодарадыр ужурлуг.
