Тываның В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга Россияның буддизм университединиң байырлыг ажыдыышкыны болуп эрткен. Байырлыг езулалга Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг, Калмык Республиканың Баштыңы Бату Хасиков, Тываның Камбы ламазы Лоден Шераб хелиң, Күжүгет Шойгу аттыг культура фондузунуң баштаар чериниң даргазы Ирина Шойгу база Буддисчи шажын-чүдүлге төп эргелелиниң даргазы, РФ-тиң Хөй-ниити палатазының кежигүнү Сергей Киришов олар киришкен. Байырлыг ажыдыышкын үезинде университеттиң баштайгы 20 сургуулунга студент билеттерни тывыскан.
Россияның буддизм университединиң байырлыг ажыдыышкынынга сарыг шажын өөредиин болгаш шинчилелдерин деткиир фондунуң төлээлери, Россия Федерациязының Президентизиниң Администрациязының Иштики политика талазы-биле эргелелиниң шажын организациялары-биле кады ажылдажылга департаментизиниң ажылдакчылары база Бурятиядан, Калмыкиядан, Хакасиядан болгаш Моолдан сарыг шажын организацияларның делегациялары хүндүлүг аалчылар кылдыр киришкен.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг хемчегниң киржикчилеринге байырны чедирген. Тываның найысылалында шажын чүдүлгениң дээди өөредилге төвүн ажыдып турары Россияда сарыг шажын чүдүлгезиниң хөгжүлдезинде чугула чада болуп, республиканың чурттакчыларының сүлде-сүзүүнүң өзүлдезинге күштүг идигни бээр дээрзин Тываның Баштыңы онзалап демдеглээн.
Владислав Ховалыг республикада сарыг шажынның төөгүзү эрте-бурунгу үелерден эгелээнин сагындырган: «Сарыг шажынның баштайгы хүрээлери шагда, 1700 чылда-ла туттунган. 1928 чылда Тываның лама-башкыларының чыыжынга Севээн Кешпи Башкы бодунуң илеткелинде депшилгелиг өөредилгени-даа, шажын-чүдүлгени-даа хөгжүдериниң чугулазын онзалап демдеглээн» – деп, Тываның Баштыңы чугаалаан.
Владислав Ховалыг ол ышкаш, албан езузу-биле сарыг шажын чүдүлгелиг акы-дуңмалышкы – Бурятия, Калмыкия, Тыва республикалар буддийжи чүдүлгени кадагалап, моон соңгаар-даа хөгжүдери дээш улуг харыысалгалыг дээрзин онзалап демдеглээн: «Тубтен Шедруб Линг» чаа хүрээниң болгаш Россияның буддизм университеттиң ажыттынганы-биле Тыва Республика буддийжи регионнар аразында быжыг турушту ээлеп алган» - деп, ол демдеглээн.
Владислав Ховалыг чаа буддийжи хүрээниң ажыттынарынга улуг үлүг-хуузун киирген Күжүгет Шойгу аттыг культура фондузунга, ачы-буян чедирикчилеринге, шажынчы башкыларга болгаш республиканың шупту чурттакчыларынга өөрүп четтиргенин илереткен.
Күжүгет Шойгу аттыг культура фондузунуң баштаар чериниң даргазы Ирина Шойгу бүгү республикага бо өөрүнчүг болуушкун-биле чыылганнарга байыр чедирип, Россияның Маадыры база РФ-тиң Айыыл чок чорук чөвүлелиниң секретары Сергей Шойгунуң байыр чедириишкинин номчаан. Россияның буддизм университединиң ажыдыышкыны онзагай болуушкун-дур деп байыр чедириишкининде демдеглээн. «Университетке лама-башкылар-биле кады анаа чон-даа, тускай шериг операциязының маадырлары-даа шажынчы өөредилгеден аңгыда, чаа күчү-күштү болгаш утка-шынарны тып алырлар» – деп, ында бижээн.
Тывада бир дугаар кээп турар Калмык Республиканың Баштыңы Бату Хасиков республиканың чурттакчыларынга ол онзагай болуушкун-биле байырны чедирген. Ол бодунуң чугаазын тыва болгаш калмык дылдарда байыр чедириишкини-биле эгелээн. Республикага ындыг чугула төөгүлүг болуушкун-биле ооң аалдап келгени таваржып келгенинге ийи дакпыр өөрүп турарын демдеглээш, акы-дуңмалышкы тыва чонга ол өндүр улуг болуушкун-биле бүгү калмык чоннуң өмүнээзинден байырны чедирген.
Калмыкияның Баштыңы Россияда буддизмниң хөгжүлдези Президент Владимир Путинниң деткимчези-биле чаа базымны алганын онзалап демдеглээн. Ооң даалгазы-биле 2022 чылда «Сарыг шажын өөредилгезин болгаш эртем-шинчилелдерин деткиир фонд» тургустунган. Калмыкияның, Бурятияның, Тываның төлээлери фондунуң ажылынга идепкейлиг киржип турар.
Буддийжи шуулганнарны Президент деткээн. Баштайгы ийи шуулган Бурятияга, а үшкүзү бо чылын Калмыкияга эрткен болза, ам дөрт дугаары келир чылын Кызылга болур. Бату Хасиков IV сарыг шажын шуулганын организастаарынга болгаш эрттиреринге бүгү-ле деткимчени көргүзеринге беленин илереткен.
Бистиң чуртувустуң төөгүзүнде бир дугаар буддизм университединиң ажыттынганы хөй националдыг болгаш хөй чүдүлгелиг чурт Россияның бот-догуннаашкынын быжыглаарынга чугула базым болуп турар деп, Бату Хасиков демдеглээн. «Россияның буддизм университеди – чүгле Тываның чоргааралы эвес, а бүгү Россияның чоргааралы» – деп, Калмыкияның Баштыңы чугаалаан. Университетке ак орукту, азы калмыктап чугаалаары-биле цаhан хаалһ деп күзээн.
2025 чылдың январь 14-те шажын организациязы – Россияның буддизм университеди тургустунган. Пандито Камба-Лама Гелек Нацык-Доржунуң удуртканы «Россияның сарыг шажынчылар ассамблеязы» деп төпчүткен шажын чүдүлге организациязы – университеттиң үндезилекчизи. Ассамблеяның эгелээшкини-биле Тыва Республикада дээди шажын чүдүлге өөредилге албан чери ажыттынган, ону Күжүгет Шойгу аттыг культура фондузунуң удуртулгазы деткээн.
Россияның эң улуг Тхубтен Шедруб Линг сарыг шажын хүрээзиниң баазазында ажыттынган университет сарыг шажын организацияларга лама башкыларны болгаш шажын ажылдакчыларын белеткээр төп апаар. Ооң ажыл-чорудулгазы сарыг шажын өөредиин нептередиринче, ол ышкаш федералдыг күрүне стандарттарынга дүүштүр дээди өөредилге программаларын боттандырарынче угланган болур.
Лоден Шераб хелиң, анаада ады Долаан Александрович Уржанай, университеттиң ректору кылдыр соңгуткан, а буддийжи философияның магистри, Индияның Варанаси хоорайда Төп дээди Тибет шинчилелдер институдунуң доозукчузу, ачарья Самтен Митук, анаада ады Начын Владимирович Кунуужап, ректорнуң эртем талазы-биле оралакчызы кылдыр томуйлаттынган.
Университет үш кол угланыышкынга: буддизм философиязынга, буддизм медициназынга база сарыг шажын уран чурулгазынга өөредилгелерни чорудар. Тускай өөредилге программалары база нормативтиг эрге-хоойлу актыларын ажылдап кылган, ол ышкаш өөредилге ажылын чорударынга чогуур шупту чөпшээрелдерни алган.
Россияның буддизм университединге чүгле Тывадан сургуулдар эвес, а бүгү Россиядан болгаш делегейден күзелдиг кижилер өөренип болур. Индияның, Кыдаттың, Непалдың, Мьянманың болгаш Моолдуң улуг хүрээлери-биле делегей чергелиг идепкейлиг кады ажылдажылга планнаан.
Университет 2025 чылдың октябрьда дыңнакчыларга болгаш шажын ажылдакчыларынга белеткел чорудар эргени бадыткаан өөредилге лицензиязын алган.
1992 чылда Ыдыктыг XIV Далай-Лама Тывага кээп чорааш, келир үеде өөредилге төвү апаар хүрээ тудар черни ыдыктаан. Бөгүн ол черде Россияның эң улуг Тубтен Шедруб Линг сарыг шажын хүрээзинде Россияның буддизм университедин ажыткан.