Июнь 19-тан 21-ге чедир Тывага «Төп болгаш Соңгу Азия чоннарының көшкүн депшилгези: төөгүзү, туружу, айтырыглары» деп Бүгү-россияның IV эртем-практиктиг конференциязынга Россияның регионнарындан болгаш өске-даа чурттардан шинчилекчилер болгаш эртемденнер кээп киржир. Беш аңгы темалыг секциялыг конференцияга эртем ажылының үре-түңнелдериниң дугайында илеткелдерни дыңнап, сайгарар.
Конференцияның программазында Тываның Национал музейин, Бии-Хем кожуунда Аржаан базырыын сонуургап көөрү, Түңнүг-1 базырыктың казыышкыннарынче үнүүшкүн кирген. Конференцияның программазы пленарлыг болгаш эртем кезектеринден тургустунган, Россияның аңгы-аңгы регионнарындан болгаш кожа-хелбээ чурттардан шинчилекчилерниң айыттынган темага чоруткан эртем ажылының дугайында илеткелдерни дыңнаар. Конференцияның киржикчилери Москва, Красноярск, Барнаул, Алматы, Бишкек, Элиста, Абакан, Новосибирск, Пермь, Кызыл база Санкт-Петербург, Горно-Алтайск, Якутск хоорайларның эртемденнериниң болгаш шинчилекчилериниң ажылдары-биле таныжар.
Тываның күрүне университеди эртем хемчээн организастаар. Орус төөгү ниитилели “Ада-чурт төөгүзү” фондунуң грант деткимчези-биле конференцияны эрттирер. Аңгы-аңгы регионнардан шинчилекчилер эртем илеткелдерин пленарлыг кезекте таныштырар.
Алтайның күрүне университединиң (Барнаул хоорай) алтай болгаш түрк шинчилелдиң эртем-өөредилге төвүнүң удуртукчузу, төөгү эртемнериниң доктору Юлия Лысенко «Россия империязының казахтарның Биче болгаш Ортумак каттыжыышкыннары-биле удур-дедир харылзаада түрк-моол политиктиг ужур-чаңчылдары» деп темага илеткелди кылыр.
Делегейниң инновация университединиң Сибирь институдунуң директору, төөгү эртемнериниң доктору, профессору Николай Дроздов «Соңгу Азияда кижиниң бурунгу миграция оруктары» деп илеткелди номчуур.
Тываның Алдан-Маадыр аттыг Национал музейниң директору, филология эртемнериниң доктору Каадыр-оол Бичелдей «Россияның төөгү-культура өнчүзү болур чаңчылчаан тыва көшкүн амыдыралды кадагалап арттырары болгаш сайзырадыры» деп төлевилелин илеткээр.
Россияның Эртемнер академиязының материалдыг культура төөгүзүнүң институдунуң Төп Азия болгаш Кавказтың археология килдизиниң улуг эртем ажылдакчызы, төөгү эртемнериниң кандидады Марина Килуновская (Санкт-Петербург) Тываның бурунгу культуразының үе-чадазы база хронология айтырыгларының дугайында чугаалаар.
Тываның күрүне университединиң доцентизи, төөгү эртемнериниң доктору Елена Айыжы (Кызыл) «Амгы үениң тыва байырлалдарның этнографтыг онзагай чүүлү» деп шинчилел ажылын таныштырар.
Конференцияның киржикчилери эртем программазының алды секциязында дараазында айтырыгларны чугаалажыр:
- Төп болгаш Соңгу Азияның бурунгу болгаш үндезин культураларын шинчилээниниң төөгүзү;
- Төп болгаш Соңгу Азияның этноөскерилге болгаш этносоциал чорудуу;
- Төп болгаш Соңгу Азияның төөгүде болгаш амгы үеде миграция чорудуу;
- Төп болгаш Соңгу Азияның көшкүн чоннарының хөгжүлдезинче төөгүден көрүш;
- Төп болгаш Соңгу Азияның көшкүн делегейиниң үндезин культуразы.
75 эртем ажылдакчызы, ооң санында Тываның күрүне университединиң төөгү факультединиң база Кызылдың педагогика институдунуң студентилери боттарының шинчилел ажылдарын илеткээр.
Конференцияның эртем кезээ-биле Тываның күрүне университединиң төөгү факультединиң баазазында "А.Ч. Ашак-оол аттыг Төп Азия чоннарының төөгүзү болгаш материалдыг культуразы" музейде ажыттынган “Тыва археологияның үе-чадалары” деп делгелгеде конференцияның эгелекчизи болгаш деткикчизи А.Ч. Ашак-оолдуң «Тываның бурунгу үелерден моол эжелелге чедир чер ажылы (бистиң эрага чедир III муң – XIV в.)» монографиязын делгеп салган.
