Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның удуртулгазы-биле республиканың оруктарында айыыл чок чорукту хандырар чазак комиссиязының хуралы болуп эрткен.
Хуралдың киржикчилери эрткен 10 айның дургузунда республика девискээриниң оруктарында айыыл-халаптарның деңнелин база озал-ондактарның санын эвээжедири-биле чорудуткан хемчеглерни сайгарган. Хуралдаанының түңнелинде регионнуң оруктарында байдалды чогумчударынче угланган хемчеглер кирген протоколду хүлээп алган.
«Хамаатыларның айыыл чок чоруу – бистиң мурнады көөр айтырыывыс болур, маңаа орук албан черлеринден эгелээш, корум-чурум камгалаар органнарга чедир шупту яамылар болгаш албан черлер кеземче хемчээн онаарын чедип алырынга кол черни ээлээр ужурлуг» – деп, Владислав Ховалыг комиссия хуралын ажыдып тура айыткан.
ТР-ниң ИХЯ-ның орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруунуң күрүне инспекциязының начальниги Дмитрий Кузнецов бо чылдың 10 айында республиканың оруктарынга озал-ондактарның байдалын дыңнаткан. Ол үениң дургузунда республиканың оруктарынга 527 орук озал-ондак болган, эрткен чылдың көргүзүглеринден 23,7 хуу хөй, аңаа 99 кижи чок болган, 794 кижи кемдеп-берттинген. Эзирик чолаачыларның хайындан 83 озал-ондак болган, аңаа 31 кижи амы-тынындан чарылган, 130 кижи кемдээн. Орук-озал ондаанга уругларның хөйү-биле таваржып турары эң дүвүренчиг. Чыл эгезинден бээр 105 орук озал-ондаанга 128 назы четпээннер кемдээн, 8 кижи амы-тынындан чарылган.
Эзирик чолаачыларның, машина мунар эргези чок азы ону казыттырган чолаачыларның, транспорт аймаа башкарар стажы ийи чыл четпээн кижилерниң, ол ышкаш чадаг кижилерниң, оларның аразында эзирик улустуң буруузундан база бичии уруглар бар когаралдыг озал-ондактар саны көвүдээнин орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруунуң күрүне инспекциязының төлээзи айыткан.
Таңды, Чөөн-Хемчик, Кызыл кожууннарда база Кызыл хоорайда орук озал-ондактарының саны элээн көвүдээн.
Комиссия кежигүннери регионалдыг яамыларның болгаш ведомстволарның орук озал-ондактарын болдурбас дээн ажылдарын база сайгарган.
Тываның Орук-транспорт яамызы 2024 чылдың түңнелдеринге даянып, фото болгаш видео бижидилге системаларын тургузары эргежок чугула айыылдыг дөрт орук участогун тодараткан. Оон ыңай орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруунуң күрүне инспекциязының сүмези-биле, айыылды тургузуп болгу дег дөрт орук участогунга чурук-видеога бүрүткээр комплексти салырын планнаан. Бо хүннерде республикада орук шимчээшкининиң дүрүмнерин хажытканын чурук-видеога бүрүткээр 85 комплекс ажылдап турар. 2026 чылдың бирги чартыында 20 хире ындыг комплексти тургузуптар.
2025 чылда «Тыва Республиканың транспорт системазының хөгжүлдези» Тыва Республиканың күрүне программазының «Орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруун бедидери» деп иштики программа күүселдези-биле, Кызылдың хөй шимчээшкинниг болгаш социал база өөредилге албан черлериниң чоок-кавызында белдир оруктарга, ол ышкаш кижилер эртер черлерге комплекстиг инженер ажылдарын чоруткан. Ынчалдыр үш кудумчу белдирлеринге (Каа-Хемде Таёжная – Чооду Кидиспей кудумчузу, Магистральная – Полевая кудумчузу, Ангара бульвары 25 – Баня – Кызылдың 5 дугаар гимназиязы), чадаг кижилер эртер турум эвес ийи орукка (чоокку Каа-Хем суурда Сарыг-Сепская кудумчузунуң чоогунда Магистральная кудумчузу, уруглар эмнелгезиниң чанында Шахтерская кудумчузу) “Кыйгыртып алыр” светофор объектизин салган. Оон аңгыда 77 дилиндек метр кылымал дөстектерни тургузуп, 716 дилиндек метр чадаг кижилер оруун херимнеп, чадаг кижилер эртер черлерде чырыдар 10 чырыткыны тургускан.
Кызыл хоорайның чадаг кижилер эртер чеди айыылдыг черлеринге айыыл чок чорукту хандырар интеллектуалдыг системаларны (инновациялыг орук кежиглери) тургузар, ол ышкаш чурук-видеога тырттырып демдеглээр камералар салыр ажылдар кылдынып турар.
Тыва Республиканың орук фондузунуң акша-хөреңгизи-биле Сукпак суурнуң школа чанынга машиналар тургузар девискээрни тудар, Фрунзе кудумчузунда автобус доктаар черлерни чаагайжыдар, чогуур орук демдектерин болгаш камгалал херимнер тургузар ажылдарны дооскан.
Комиссия кежигүннери республиканың өөредилге черлеринге орук-транспорт болуушкуннарын болдурбас талазы-биле Тываның Өөредилге яамызындан медээзин база дыңнаан. Улуг класстар өөреникчилеринге орук шимчээшкининиң дүрүмнеринге билиглерни бедидеринге угланган ажылдарны чорудары чугула дээрзин демдеглээн. Ол ышкаш автошколаларның ажылынга рейтингини тургузуп, ындыг албан черлерин ыраккы кожууннарга ажыдар дугайында саналдар база кирген.
Үстүнде айыткан чүүлдер-биле чергелештир, айыыл-халаптың болурунга оруктуң байдалы болгаш ону ажаап-карактаарының шынары салдарны чедирип турар. «Тыва Республиканың автомобиль оруктарының эргелели» күрүнениң казна албан чериниң орук организациялары регионалдыг оруктарны ажаап-карактап турар. Эргелелдиң удуртукчузу Буян Балбак бо чылын тайгакка удур элезин-дус холумактыг чүүлдү бир дугаар шенеп чаштырып эгелээнин дыңнаткан. Ылаңгыя «Сарыг – Септиң ОСТО» орук организациязы «Кызыл – Сарыг-Сеп» оруунга ону чаштырарга эки болганын бадыткаан.
Ооң-биле чергелештир орук техниказының чедишпези болгаш ооң эргижирээни база бар. Тываның орук-транспорт комплекизиниң сайыды Шораан Чыргал-оол ол айтырыгның кезектеп шиитпирлээри-биле албан чери Кызылдың коммунал ажыл-агыйынга келир чылын чаа техниканы садып алырын планнаан деп дыңнаткан.
«Орук шимчээшкининиң дүрүмнери хан-биле бижиттинген дээрзин кезээде утпас ужурлуг бис, кижи бүрүзү оларны сагыыр хүлээлгелиг. Тываның оруктары республиканың чурттакчыларынга болгаш аалчыларга айыыл чок болурун чедип алыр дээш, кады күжениишкиннеривис-биле ажылдаар апаар бис. Ол дээрге бистиң ниити харыысалгавыс-тыр» – деп, Владислав Ховалыг хурал соонда бодунуң блогунда бижээн.
