Тываның өөредилге черлериниң музейлери «Чаңгыс демниг Россия» партияның эрттирип турары «Сактып алыры-биле билип алыр» бүгү-россия чергелиг мөөрейге илереттинген.
Тес-Хем кожууннуң Берт-Даг суурнуң болгаш Шагаан-Арыг хоорайның №1 школазының школа төөгүзүнүң музейлери база Тываның күрүне университединиң А.Ч. Ашак-оол аттыг Төп Азия чоннарының төөгүзүнүң болгаш материалдыг культуразының музейи мөөрейниң регионалдыг чадазынга тиилээн.
Бо чылын мөөрейни Улуг Тиилелгениң 80 чыл оюнга тураскааткан болгаш Ада-чурттуң Улуг дайынының киржкичлериниң дугайында сактыышкынны кадагалап арттырарынче угландырган. Дайын киржикчилери, блокадчылар, концлагерьлер хоругдаттырганнары, тылдың ишчилери база дайын уругларының – боттарының чоок улустарының дугайында школачыларның болгаш студентилерниң боттарының тырттырганы видеороликтери дээш чоннуң бадылаашкынын эрттиргени - мөөрейниң онзгай чүүлү болган.
Шагаан-Арыгның 1 дугаар школазының музейи 11-ги класстың өөреникчизи Денис Тусминниң бодунуң өгбези, Ада-чурт дайынының хоочуну Михаил Васильевич Субботинниң дугайында мөөрейже киирген видеоролиги «Хоорай школазының музейи» номинацияга бирги черни ээлээн.
Берт-Даг школазының музейи Долзат Сыраттың өгбези Долзат Демчиковна Намзырайга тураскааткан видеоажылы-биле «Көдээ школа музейи» номинацияга тиилээн.
Тываның күрүне университединиң Төп Азия чоннарының төөгүзүнүң болгаш материалдыг культуразының музейи төөгү факультединиң ийиги курузунуң студентилерниң Римма Казакованың «Солунда чурукта» деп ырызынга видеоролиги дээш «Дээди өөредилге чериниң эң эки музейи» деп шаңналды чаалап алган.
Бүгү-российжи мөөрейниң түңнел кезээнче 169 музей үнген, оларның 92-зи «Эң эки хоорай музейи» база «Эң эки көдээ музей» деп номинацияларга тиилээн. Ол музейлер боттарының ажыл-чорудулгазын сайзырадыр дээш 200 муңдан 500 муң рубль чедир акшаны алыр.
«Төөгүлүг сактыышкын» партийжи төлевилел-биле 2018 чылдан 2025 чылга чедир өөредилге черлериниң музейлер аразынга бүгү-российжи алды мөөрейни организастаан. Ол мөөрейлер чурт-шинчилел, сан-чурагай шинчилелдерин база эртем-шинчилел ажылдарын база Ада-чурттуң Улуг дайынының болгаш тускай шериг операцияларының темаларын хаара туткан.
Амгы үеде Тывада 88 школа музейи, 20 музей өрээли, 23 музей булуңу ажылдап турар. Оларның хөй кезии федералдыг даңзыже киргени, оларның ужур-утказын болгаш ужур-утказын бадыткап турар.
Школачы музей шимчээшкини-биле чылдың-на эртип турар хемчеглер кижизидикчи болгаш чырыдыкчы улуг рольду ойнап турар. Оларның аразында бүгү-российжи школачы музейлер мөөрейи, чурт-шинчилел олимпиадалары, «Музей болгаш уруглар» мөөрей, Ада-чурттуң маадырларынга тураскааткан эң эки делгелгелерниң онлайн мөөрейлери бар. Ол болуушкуннарның ачызында өөреникчилер биче төрээн черин шинчилеп, экскурсоводтап, эрткен үениң болуушкуннарын катап тургузуп, төрээн чериниң болгаш шылгараңгай чаңгыс чер-чурттугларының төөгүзүн билип ап турар. Ынчап кээрге, школа музейлериниң ажылы келир салгалдарны кижизидеринге, биче төрээн черинге чоргааралды, ооң келир үези дээш уругларның харыысалгалыг болурун сагыш-сеткилге оттурарынга чугула чепсек болуп турар.
