Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле республиканың школаларынга тыва дыл болгаш төрээн чогаал өөредилге номнарын немей парлаткан.
Кожууннарда база Кызыл хоорайда школаларның эге класстарынче 2025 чылдың январьда 30 муң ажыг санныг тыва дыл болгаш төрээн чогаал номнарының немелде партиязы чедер. Ол дээрге Тываның Баштыңының эге класстарга төрээн дылда өөредилге материалдарының немелде үндүрүлгезин шиитпирлээр дугайында айтыышкынының дорт күүселдези-дир.
Тыва дылда өөредилге номнарының чедишпезиниң айтырыы чүгле Тывада сөөлгү үш чылда ажыттынган чаа школаларга эвес, а регионнуң шупту өөредилге черлеринге нарын апарган. 2024 чылдың октябрь 17-де Тываның Баштыңы Владислав-биле дорт дамчыдылга үезинде, регионнуң чурттакчы чонундан аңгы-аңгы айтырыглар кирген, оларның аразында өөредилге номнарын немей үндүрерин дилээн, ол хемчег чедиишкинниг шиитпирлеттингенин дыңнаткан.
– Октябрьда дорт дамчыдылга үезинде тыва дылды хөгжүдериниң эчис сорулгазын күүседириниң дугайында айтырыг меңээ кирген. Школаларга дылды өөредириниң дугайында чугаа чоруп турда, бир дугаарында өөредилге номнарының чедишпезиниң дугайында айтырыг тургустунуп келген. Ынчан Россияның Чырыдыышкын яамызының федералдыг даңзызынче кирип турар эге школаның тыва дыл болгаш төрээн чогаал өөредилге номнарын парладыр даалганы берген мен. Ол сорулгаже 11 сая рубльди тускайлаан турган. Ам бөгүн 38324 санныг өөөредилге номнары чедип келген. Чаа чылдың эгезинде республиканың 166 школаларынга оларны хуваар – деп, Владислав Ховалыг социал четкилерде бодунуң блогунга демдеглээн.
Тываның Өөредилге яамызы Владислав Ховалыгның даалгазын күүседир дээш, эге класстарның (1-4 класстар) тыва дыл болгаш төрээн чогаал номнарын парладырынга «Офсет» ном үндүрер чер-биле керээни чарган. Шупту сес аңгы аттыг: 1 класстарга «Yжүглел», «Бодуӊ номчу», 2 класстарга «Тыва дыл», «Литературлуг номчулга», 3 биле 4 класстарга «Тыва дыл» болгаш «Литературлуг номчулга» өөредилге номнарын чагаан. Өөредилге номнарын ТР-ниң Өөредилге яамызының чанында Национал школалар хөгжүдер институдунуң ажылдакчылары 2020 чылда ажылдап кылган болгаш, оларны Россияның Чырыдыышкын яамызының дужаалы-биле өөредилге номнарының федералдыг даңзызынче киирген.
2023 чылдың августа Владислав Ховалыг, 2024-2033 чылдарда Тыва Республикада тыва дылды хөгжүдеринге күрүне деткимчезиниң ажылдап кылган эчис сорулгазынга атты салган. Узун хуусаалыг планның кол сорулгазы – тыва дылды долу ажыглаарын чедип ап, ажы-төлдүң төрээн дылын чидирип бар чыдарын доктаадып, төрээн дылынга өөренир байдалдарны катап тургузары болур. Документини тыва дылдың ниитилелге ажыглалын калбартыр, ооң эрге-байдалын бедидер, дылдың нормаларын болгаш сөс кулавыр фондузун кадагалап база хөгжүдер, ол ышкаш тыва-орус болгаш орус-тыва ийи дылдың дең эргелиин хевирлеп база хөгжүдер сорулгалыг тургускан.
Эчис сорулганы күүседир дээш, Националдар херектериниң талазы-биле федералдыг агентилелдиң деткимчези болгаш, «Яндекс» комапания-биле кады «Яндекс. Очулдурукчу» сервисче тыва дылды киирер ажыл чоруп турарын сагындыраал. Яндекс компанияже тыва дылдан орус дылче очулдурган 282 муң домактарны, база беш сая сөс ажыглалдыг корпусту (тыва дылда сөзүглелдер чыындызын) дамчыткан. Оон аңгыда тыва дылды «Яндекс. Клавиатура» сервисче киирген, http://tuvan.ru онлайн-очулдурукчуну ажылдаткан.
Тываның Баштыңының деткиишкини-биле, Тываның гуманитарлыг болгаш тускай шинчилелдер институдунуң баазазынга билдингир мультфильмнерни тыва дылче очулдурар студияны ажыткан. Чалаттырган үн режиссерлары база артистер «Номад» коммерцияга хамаарышпас автономнуг организацияның ажылдакчылары-биле кады «Лео и Тиг» деп российжи мультсериалдан бир серияны очулдуруп, бижиткеш, ноябрьда ону бир дугаар көргүскен. Ноябрьда «Тува 24» регионалдыг телеканал тыва дылда медээлерни үндүрүп эгелээн.