Тывада республика чергелиг Наадымга белеткел кидин түлүк – ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Уран-оол Ондарның удуртулгазы-биле республика оргкомитединиң элээн каш хуралдары эрткен. Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының эгелээшкинин регионнуң чазаа деткип, бо чылын малчыннар байырлалын июльдуң 18-тен 20-ге чедир эрттирер шиитпирни үндүргенин сагындыраал. Наадым – чылдың-на муң-муң аалчыларны хаара тудуп турар республиканың турисчи календарында кол болуушкуннарның бирээзи. Республиканың дыка хөй аалчылары чоннуң байырлалын көөрү-биле албан-биле Тываже аян-чорукту планнап алырлар.
Чаңчыл езугаар республика Наадымы Кызыл кожууннуң Тос-Булак деп черге болуп эртер. Май 30-де Тудуг, Культура, Спорт, Транспорт, Экономика, Энергетика яамыларының, Туризм комитединиң болгаш Ветеринария албанының төлээлериниң киржилгези-биле Көдээ ажыл-агый яамызы үнүүшкүннүг хуралды Тос-Булакка эрттирген. Хуралдың киржикчилери фестивальдың шупту киржикчилеринге: муниципалдыг тургузугларга, сайгарлыкчыларга, чогаадыкчы коллективтерге, спортчуларга болгаш туристерге тускай девискээрлерни аңгылап, өглер хоорайжыгажын тигериниң айтырыгларын сайгарган.
Байырлалдың доктаамал киржикчилериниң четтикпейн манаары республика чергелиг 30 ажыг хемчеглер Наадым планының төлевилелинде кирген. Программада эр, херээжен спортчулар, оолдар, уруглар аразынга «Тыва ча адар оюн: баг адар хевирге, борбаанды адар хевирге» чемпионаттар, республика чергелиг аът чарыжы, эр, херээжен улус аразынга 42,2 километр узун хемчээлге марафон, республиканың шыырак мөгелериниң аразынга тыва хүреш маргылдаалары, аъттан кара адары, «Хөл-шыдыраа» маргылдаалары болгаш «Ыраажы малчын» ыры мөөрейи кирген.
Ол ышкаш тус черниң ус-шеверлериниң болгаш араттарның ярмарка-садыглаашкыны, «Экииргек аал» өглер мөөрейи, «Малывыстың дерии чараш» деп аът каасталгазының көрүлде-мөөрейи база «Тываның Даңгыназы-2025» деп чараш кыстар мөөрейиниң түңнел кезээ болур. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг программаның байырлалдыг кезээнде республиканың тергиин малчыннары болгаш көдээ ишчилери-биле ужуражыр.
Хөйге билдингир апарган “Тыва хой эъди” аъш-чем фестивалының ады база угланыышкыны бо Наадым байырлалында өскерилген. Бо чылын ук хемчег “Көшкүн амыдыралдың сагыш-сеткилиниң сүүзүнү-2025" тыва эът фестивалы” деп ат-биле эртер. Ооң сорулгазы – тус черниң эът бүдүрүлгезиниң брендизин суртаалдап, үндезин тыва чемнерниң амданнарын чон ортузунга нептередип, регионче турисчи сонуургалды бедидип, биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорукту деткиири болур. Фестивальга тыва эът аймаандан кылган чемнерни амзап шенээри, билдингир чем кылыкчыларының кулинарлыг шоулары, тус черниң хой эъдинден эң чаагай чемнер кылырынга мөөрейлер база Кызылда болгаш Тываның кожууннарында рестораннар болгаш кафелерниң чедиишкиннериниң делгелгези болур.
Тываның тос кожууну Наадымнарын июнь төнчүзүнге чедир эрттирер. Өвүр, Сүт-Хөл, Таңды, Тес-Хем, Тере-Хөл, Улуг-Хем, Чаа-Хөл, Чеди-Хөл болгаш Эрзин кожууннар тус чер деңнелинге малчыннарының байырлалын организастаар. Июнь 27-де байырлалын демдеглээр Сүт-Хөлден аңгыда, арткан кожууннар июнь 20-21 хүннеринде наадымнаар. Чаңчыл езугаар кожууннарга республика чергелиг аът чарыштарының шилилде кезээ эртер. Тожу биле Бии-Хемге кожуун Наадымнары болбас, ындыг болзажок тус-тузунда июнь 21 биле 26 хүннеринде шилилде аът чарыштарын эрттирер.
Тываның Спорт яамызы республиканың кожууннарында шилилгелиг аът чарыштары массалыы-биле эртерин өөренип көргеш, «Тыва Республикага аът чарыжын организастаар болгаш эрттирериниң дүрүмнерин» шыңгыы сагыырын сагындырып, аът чарыштарының организакчылары кижилерниң болгаш малдың айыыл чок чоруун хандырарын негээн. Эң-не чугула негелделерниң бирээзи – 15 хар четпээн кижилерни мөөрейже киириштирип болбас – мунукчуну солууру хоруглуг болгаш маргылдаага киржир эргезин казыыр. Аът мунукчузунуң амы-тыны болгаш кадыкшылы дээш камгаладылганы кылдырар, мунукчунуң ада-иезиниң азы хоойлу езугаар төлээлериниң чөпшээрели албан турар, камгалал бөрттү кедери албан. Чарыш аъттарынга каржы хамаарылга болгаш эзирик аът мунары хоруглуг. Кожуун чергелиг аът чарыштарының оргкомитеди маргылдаалар үезинде ветеринарлыг болгаш эмчи дузазын база чоннуң айыыл чок чоруун хандырар.
«Наадым-2025» чоннуң байырлалының үезинде, боттарының кожууннарын төлээлеп келген аът мунукчулары ийи хонукта болур маргылдааның аныяк чүгүрүк, улуг чүгүрүк, тыва аъттар, аскырлар база аныяк челер, аныяк чыраа, улуг челер, улуг чыраа аъттар чарыжынга киржирлер. Бо сезоннуң аът чарыштарынга тергиидээн тиилекчилерни – “тулган мунукчу”, “тулган чүгүрүк” азы “тулган команда” кылдыр албан езузу-биле чарлаар.
