Тываның ат-сураглыг ус-шеверлериниң бирээзи Хертек Дойбухааның аймаанга хамааржыр Чонар-Даш Тээли суурда чазаныр цехти удавас ажыдар. Аныяк шевер күрүнеден үндүрүп бергени акша-хөреңгизи-биле узаныр-чазанырынга херек дериг-херекселдерни садып алгаш, эптеп-тургузуп эгелээн.
Эгелеп чоруур сайгарлыкчы хууда ажыл-херээн ажыдып алыр дээш, Бай-Тайга кожууннуң Чонну ажылга хаара тудар төвүнче документилерин дужаап, комиссияга төлевилелин ажыктыын тайылбырлап, шынзыдып шыдаан.
Чонар-Даш деп ховар аттыг аныяк шеверлекчиниң мастерскаязы кырган-ачазының кады-төрээниниң чурттап чораан бажыңынга ажыттынар. Ол аңгы-аңгы эт-сеп аймаан чазап, бажыңнарның үзүктээн ханаларын, эжиктерин, соңгаларын, кастыктарын болгаш рамаларын кылырын планнап турар.
Бо чылгы “Социал керээ” программазының киржикчизи – эгелеп чоруур сайгарлыкчы кылган эт-севиниң шынарынче болгаш көрүштүүнче кол кичээнгейин угландырар.
Чонар-Даш Тойбухаа шериг албан-хүлээлгезин эрттирген соонда, Бай-Тайганың ус-шеверлер “дарганнаар” өөредилге черинге чонар-даш сиилбирлекчизи мергежилди чедип алган.
– Ат-сывым черле уран чүүлдүң кижизи болурунче ала-чайгаар-ла орукту айыткан деп бодаар мен. Чонар-даш сиилбирлекчизи мергежилинден аңгыда, Кызылдың тудуг техникумунга бызаңчы-чазаныкчыга база немей өөренип алдым. Ынчангаш эки билир мергежилимниң аайы-биле “Социал керээ” программазынга киржип, ыяш-биле ажылдаар чазаныр цех ажыдарын шиитпирлеп алганым ол.
Дериг-херекселди Абакандан бодум шилип ап, садып алдым. Ол дээрге ыяш-биле ажылдаарга эптиг болгаш чогумчалыг өртектиг чугула херек станоктар-дыр. Чогум бодум база чондурар станок дээш өске-даа дериг-херекселди четчелеп ап, бичиилеп белеткенип турдум.
Чаа эккелген станоктарым ыяшты чүгле кезер эвес, эт-септиң азыгларын, кертиктерни чондурар, кыдыгларын чараштаар. Пилорамадан келген ыяштарның хемчээли дески эвес болур. Ону дескилээр херексел садып алганым, чиг-эт-биле ажылдаарымга эптиг байдалды тургузар.
Чонар-даштан чараш чүүлдер сиилбиири ханымда болганда, бо кайгамчыктыг даш-биле база ажылдаарын уламчылаар мен – деп, эгелеп чоруур сайгарлыкчы чугаалап турар.
Чээрби дөрт харлыг салгал дамчаан ус-шевер өг-бүлелиг, улуг уруу 5 харлыг, хеймери 5 айлыг. Өөнүң ишти кожууннуң төп эмнелгезинде эмчи сестразы. Тойбухаалар Найырал сумузунда чурттап турар. Чонар-Даш өгбелериниң ижин уламчылаары ооң салымында бижип каан деп санап чоруур.
– Амдыызында белен кургадып каан материалдарны Абакандан хууда сайгарлыкчылардан садып алыр бодалдыг мен. Чоорту шуудай бергеш, боттуң биче ыяш дилиндирер пилорамазын ажыдар сорулга салдынган. Ол ынчан тайга-сындан ыяшты бодум белеткеп эгелээр мен.
Чагыглар көвүдеп эгелээрге, немелде куш база херек апаар. Чоорту арга-дуржулгалыг, эртем-билиглиг оолдарны хүлээп ап, немей ажылчын олуттарны тургузар. Чүге дизе станоктарга ажылдаарда, техниканың айыыл чок чоруун сагыыры чугула.
Амгы үениң чук соңгаларының рамаларын долузу-биле ыяштан кылыры база көрдүнген. Ол ышкаш келир үеде тыва өг чазаарынга өөренип алыр күзел бар – деп, күрүне деткимчезиниң алыкчызы келир үеде сорулгалары-биле таныштырды.
Бай-Тайга кожууннуң Чонну ажылга хаара тудар төвүнүң директору Шеңне Күжүгеттиң чугаалап турары-биле алырга, социал керээге үндезилээн күрүне деткимчезин 2020 чылда 16, эрткен чылын 26 хамааты ап, ажыл-херээн ажыткан. Бо чылын 35 кижи-биле керээни чарары көрдүнген. Бо хүнде 14 кижи төлевилелин камгалап алган. Күзелдиг улустаның саны эвээш эвес.
– Кожууннуң Чонну ажылга хаара тудар төвүнүң ажылдакчылары социал керээге үндезилеттинген күрүне деткимчезин алган улустарга үндүрүг төлээрин, ажыл-биле бот-хандыртынган хамаатыларның хуу сайгарлыкчыдан ылгалы кандыг болурун тайылбырлап, кижи бүрүзү-биле аңгы чугааны кылып турар. Социал керээниң киржикчилери шуптузу боттарының эки билир мергежилиниң аайы-биле акша орулга ажылдап ап турар хамаатылар кылдыр бүрүткедип алган – деп, Шеңне Күжүгет тайылбырлап турар.
“Социал керээ” программазының ачызында Бай-Тайгада алгы-кеш эттээр, национал идик-хеп даараар, удазын-биле угулзалап дараар кылыглар мастерскаялары, шиномонтаж ажыл-херээ, суур чоогунда шайлаарак, пиццерия, эът болгаш эът аймаандан кылган аъш-чемни тускайлаттынган садыг четкизи, хлеб быжырар чер, сүт продукциязын бүдүрер, тараа далганы дээрбедээр, ус-дарган ажылы болгаш чазаныр, идик даарап септээр цехтер дээш сайгарлыкчы чоруктуң оон-даа өске угланыышкыннарының аайы-биле биче бүдүрүлгелер ажыттынган.
Бо чылын ажыл-херээн ажыдып алыр деп турар улустуң саны немежип, кожууннуң социал-экономиктиг хөгжүлдезинче үлүг-хуузун киирерлер.
Чуруктарны Шончалай Ховалыг тырттырган
