Үжен үш харлыг шүлүк – “Үш үне”

Бо шүлүк эрткен чүс чылдың тозан чылдар эгезинде бижиттингенин Тываның Улустуң чогаалчызы Артык Ховалыг чугаалап турар.

Солуннарга, “Билзекте хээ”, “Өндүр өкпең өң” деп номнарга парлаттынган. Ол үеде тыва дылды кадагалаар деп чугаа-даа турбаанын чогаалчы сактып турар. Бо айтырыг чугула апарганын барымдаалааш, бижидикчилерге шүлүктү бараалгаттывыс. Тыва дыл хүнүнүң бүдүүзүнде Артык Ховалыгдан чогаал белээ.

Үш Үне

Мээң черим – мээң чүрээм

Дамырларым хемнер болуп сени куржаар.
Даглар дээрге өрү сунган ийи холум.
Хөрзүнүңнү адыштарым чассыг суйбаар.
Хөңнүм частып, эргелелим эриин ажар.
Сыртык, чүг дег чиңгистерге чаактарым дээр.
Сыгырга куш аьрга долдур куюм ырлаар.

Эрээн-шокар ховуларның чиңгиртилээн
Элезинин эриннерим ошкай кааптар.
Меңгилерниң мөңгүннелчек кылаңнаажы –
Мээң черим сеткил-хөңнү, хүлүмзүрүү.
Ыдык Черим эгелерин адап берейн.
Ындын ырын олар меңээ хайырлааннар.

Күжүр чүрек доктаашкынга ораатпаза,
Черим алгаан одуруглар саарлып турар...
Чеже-чеже чурттар эргип чорбадым дээр,
Хүннүг Тывам сеткилимге – үнелиг даш.

Мээң чонум – мээң ханым

Пөрүк, чымчак, улуг тура эдилевээн,
Бөдүүн болгаш ажыл-ишчи, мерген, шевер...
Мээң чонум – салым-чолум, үнген дөзүм,
Мээң чонум – бедик Черниң кижилери.
Доңгаяртыр салгылап каан аяктар дег,
Довурзак ак өөр өглер – аалым ол.

Дезиг-Доруун сыдымнааштың мунуптарга,
Дээрде куштар деңге чаржып ужукканзыг.
Мээң чонум Бойдузунга хини тудуш,
Бедик сынга сыртыктанып өзүп келген.
Хилиң ышкаш аяңнары олбук болур.
Кирген-үнген аяк шайны амзааш баарлар.

Каргыраазын, хөөмейин бадыра бээр –
Каптагайда чүгле ол-ла ындыг ырлыг...
Чонар-дашка ишти-хөңнүн сиирип сиилбиир,
Чогаадып каан тоолу, ыры – уян, уран.

Мээң дылым – мээң ыдыым

Мээң дылым хомус ышкаш онза ырлыг,
Мерген, уян, чараш сөстер – белээңер ол.
Эвээш-даа бол, чиге сөглээр өгбелерниң
Эртине дег төрээн дылы – чалгыннарым.
Өгбелерниң бурун, ыдык дылын меңээ
Өргүп шаңнаан хайыралыг Таңдыларым!
Хаяларда бижиттинген үжүктери
Кандыг чажыт, чагыг-сүме сиирип алган?

Тибет номнар, судур бижии номчувайн,
Дидимненип, төөгүм билип алыр мен бе?
Угаан-бодал бөөлдээшкинин, эки-бакты
Уран дылым, түрк дылым чарт сөглээр.
Ынакшылдың, эргелелдиң сөстери-даа,
Ыяңгылыг авам ыры – сээң төлүң.

Тынышта тудуш Үш Үне – Черим, Чонум,
Дылым чокта, “мен мен” дептер шаам бар деппе?