Эрткен неделяда Кызылга база бир онзагай чүүл хөйнүң улуг сонуургалын оттурган. Калинина кудумчузунда 26 а дугаарлыг бажыңга тураскаал самбыраның ажыдыышкыны болган.
Бо бажыңга 1979 чылдан 2021 чылга чедир тывада ат-сураа билдингир өг-бүле – Байыр-оолдар чурттап чораан. Монгуш Сендажыевич Байыр-оол – этносоциолог эртемден, философия эртеминиң кандидады, Кызыл хоорайның хүндүлүг чурттакчызы, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, журналист. А өөнүң ишти Ондар Докуровна Байыр-оол Тываның ном үндүрер чериниң хоочуну, хөй чылдарда аңаа редакторлап ажылдап чораан.
Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, хоочун журналист Светлана Балчыр байырлыг ажыдыышкынга киришкен.
– Тывада оларны танывас, билбес улус ховар. Бүгү талазы-биле чаңгыс чер-чурттугларынга үлегерин көргүзүп чораан, хүндүткелдиг өг-бүлениң чалыы, чараш үезинде кады тырттырган чуруун тураскаал самбырадан көрүп, магададывыс. "Эки кылган ажыл – элеп читпес алдар" дээрзиниң бадыткалы ол ышкажыл. Байыр-оолдарның ажы-төлү Кызыл хоорай чагыргазы-биле сүмележип, демнежип тургаш, ук тураскаал самбыраны тургусканы бо.
Чыылган кызылчыларның аразында кымнарны чок дээр: эртемденнер, башкылар, журналистер, редакторлар. Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң ажылдакчызы Василий Салчак Монгуш Сендажыевичиниң намдар, төөгүзүнге хамаарыштыр онза тодаргай илеткелди кылганын аажок-ла сонуургап дыңнадывыс.
Хөй чылдарда Ном үндүрер черге кады редакторлап ажылдап чораан коллегазы Ондар Докуровнаның дугайында чылыг сактыышкынны ук коллективтиң хоочуну Дырбак Халбыновна Күнзегеш кылды. Хоочун 90 хар ашкан-даа болза, идепкейжи чаңын салбаан, адак-бышкаа чиик-сергек, чугаа-домааның чарт, солун, чедингирин шупту өөрүп хүлээп, дыңнадывыс.
Тыва радионуң хоочуну Светлана Данзын-оол чаңгыс кабинетке кады ажылдап чораан журналист өңнүү Монгуш Сендажыевич дугайында чугаалап тура, чүгле ажыл-агый аайы-биле эвес, а өг-бүлелери-биле сырый харылзаалыг эдержип-чурттап чораанының дугайында чугаалады. 1964 чылда Тываның 20 чыл оюнунуң байырлалын уткуштур Байыр-оолдарның комсомолчу кудазы Тываның 5 чылы стадионга октябрьның 10-да болуп эрткенин, а Данзын-оолдарның кудазы эрттирер турганын 11-ниң хүнүнде болуп эрткенин сеткил хайныгыышкын-биле сактып чугаалады. Өңнүктерниң үжү өске оранче аъттанмаан турган болза, келир чылын куда хүнүнүң 60 чыл оюн олар демдеглээр турганын хоочун журналист караанда чаштыг чугаалады.
1980 чылда Кызылдың педагогика институдунуң филология факультединиң доозукчулары бистерниң башкывыс М.С. Байыр-оолду шыңгыы негелделиг, кайгамчык бедик билиг-мергежилдиг, аргаз-дуржулгазы бедик башкы деп сактып арткан бис.
“Шын” солунга 1982 чылда ажылдап эгелээнимден бээр Монгуш Сендажыевич-биле сырый харылзаалыг ажылдап келдим. Башкым бо-ла долгап кээр: чедер-четпезин-даа айтыр, арга-сүмезин кадар, мактаанда аажок мактаар башкым хөй чылдарда мени хей-аът киирип чораанын кажан-даа утпас мен.
Кызылда Калинин кудумчузунда 26 а дугаарлыг бажың чанындан эртсиңерзе, тураскаал самбырада ийи аныяк, чараш кижиге мөгейип кааңар. Олар Тывавыстың сайзырал-хөгжүлдези дээш, ажылдап-чурттап чораан ховар өг-бүлелерниң бирээзи-дир – деп, ол сактып чугаалаан.
Хоочун партия-совет ажылдакчызы, парлалга сайыдының оралакчызы чораан, хөй чылдарда Байыр-оолдарның кожазы Владимир Глушенков, Тываның Журналистер эвилелиниң баштаар чериниң мурнундан Карина Монгуш, журналистер Хенче-Кара Монгуш, Татьяна Байынды болгаш Ном үндүрер черниң кол редактору Николай Куулар болгаш өскелер-даа Байыр-оолдарның өг-бүлезинге, оларның ажыл-ижинге бедик үнелелди берип, ажы-төлү оларны дөзеп, төлептиг кижилер болганын онзалап демдеглевишаан, ада-иезинге мындыг тураскаалды ажыдып, чылыг сактыышкынны чону-биле кылып турары дээш өөрүп четтиргенин илереткен.
Чуруктарны Карина Монгуш тырттырган
