ЫЯШ ЧЫЫП БЕЛЕТКЭЭРИНИҢ ЧУРУМУ 

Агаар-бойдустуң уржуундан сынган кургаг будук, ушкан ыяшты чыып белеткээр чурумунуң дугайында ТР-ниң Бойдус курлавыры болгаш экология яамызының арыг ажыл-агыйы болгаш арыгны катап тургузар килдистиң башкарыкчы специализи Шончалай Амыян-биле чугааны кылдывыс. 

Балды, хол хирээзин ажыглаар 

Россияның Бойдус курлавыры болгаш экология яамызының доктааткан чурумун езугаар чурттакчы чон сынган кургаг будук, ушкан ыяшты бүдүн чылдың дургузунда чыып белеткеп болур. Ону белеткээрде, чүгле балды, хол хирээзин ажыглаар ужурлуг. Будук кезер херексел, бензин болгаш электри-биле ажылдаар хирээни ажыглап болбас. Чүге дизе, ыяшты хирээлеп тургаш, чаш өзүмнер, үнелиг ыяш (хады, пөш) аймаанга хораны чедирип болур. 

Арга-арыгны бокталдырбас 

Өртке удур болгаш санитарлыг айыыл чок чорукка хамаарыштыр хемчеглерни сагыыры – бирги чергениң чугула айтырыы. Сынган кургаг будук, ушкан ыяшты белеткеп турар үеде от-көс кыпсыры хоруглуг. Ыяшты чарып, хирээлээн соонда, арга-арыгны бокталдырбайн, ооң артынчыларын чаңгыс черге чыыр. 

Арга-арыгда ыяш кезер дээш кызыгаарлаан шөлден ыяш чыып белеткээри база хоруглуг. Кезип каан ыяш уну, будуктар, чокпак үнүшке дээп болбас. 

Ыяшты чурттакчылыг черден 5 километр болгаш оруктан 500 метр черге белеткээр. 

Бижимел чөпшээрел херек чок 

Республикада 10 арга-арыг даамалы бар. Чурттап турар чериниң аайы-биле арга-арыг даамалындан ыяш белеткээр черни айтырып ап болур. Бижимел чөпшээрел херек чок. Кызылдың арга-арыг даамалының ажылдакчылары 2019 чылда 191 хамаатыга консультацияны берген. Хөй кезии хоорайның чоок-кавы черлеринге дыштаныр дээн улус одагланырда кандыг ыяшты чыырынга хамаарышкан айтырыгларны салган. Каа-Хем, Тес- 

Хем, Бии-Хем кожууннарның чурттакчылары ыяшты чыып белеткээриниң дугайында сонуургап, айтырып турар. 

Токпак ыяшты керээ езугаар кезер 

Чуртталга бажыңнарының одалгазынга ажыглаары-биле чылдың-на 18 куб метр одаар токпак ыяшты кезип ап болур. Ыраккы Мөңгүн-Тайга, Тере-Хөл, Тожу кожууннарының чурттакчыларынга 30 куб метр ыяш көрдүнген. Ыяшты белеткээрде, чурттакчы чон чурттап турар чериниң аайы-биле арга-арыг даамалы-биле керээни чарып алыр. 

Шончалай ХОВАЛЫГ