“Силер туберкулезтан аарый берген-дир силер” дээн эмчиниң чугаазы херээжен кижиге дыка-ла коргунчуг медээ кылдыр кулаанга чаңгыланып дыңналган. Иениң бажынга ол-ла дораан ажы-төлү, чоок кижилери дээш сагыш човаашкын болгаш дүвүрел кирген. Чүге дизе, туберкулез – халдавырлыг аарыг. “Таныыр-билир улус, кожалар, кады ажылдап турар коллектив, төрелдер чүү дээр ирги?” деп, дүвүренчиг бодалдар ооң бажындан үнмейн туруп берген деп, TMG дамчыдып тур.
Хамыктың ужуру коллектив-биле план езугаар эртер диспансеризациядан эгелээн. Эртер ужурлуг эмчи шинчилгелериниң аразында флюорография база кирип турар. Ийи хонганда, Тамараже (маадырның адын өскерткен) поликлиникадан эмчи ажылдакчызы телефон дамчыштыр туберкулезка удур диспансерге немелде шинчилгени эртип алырын дыңнаткан. Ол ынчан аңаа дүвүрел оттуп-даа турза, частырыг болуп чадавас деп бодал-биле бодун оожургадып алган. Анализтерни дужаап, харыызын манап, шупту чүве анаа болуп, оон уттундура бээр дээн бодалдары-биле Тамара манагзынып орган.
“Та, чүге-ле ийик, эмчиниң мени муңгараткан дыңнадыының орнунга, сөөлүнге чедир өске түңнел дыңнаар мен деп идегелдиг орган мен” – деп, Тамара сагыш човаашкыннары-биле сактып үлешти. Ынчалза-даа эмчи шинчилелдери туберкулез аарыы бар дээрзин бадыткаан. “Мен ол медээни канчаар хүлээп алырын, шыны херек, билбейн турган мен. Мени “Канчап ындыг болду?”, “Канчап мен аарый бээр кижи боор мен?!” деп айтырыглар дүвүредип, оожургатпайн турган. Эң-не коргунчуг чүүл – мээң айтырыгларымга чаңгыс-даа харыы чогу. Эмчи-биле ужурашкан соонда, чааскаан оспаксыргай апарып, ыглап-сыктап, муңчулуп турганымдан коргуушкун мени “бүргеп” алган. Мени долгандыр турар улузум, өг-бүлем, ажы-төлүм, ажыл-агыйым бар-даа болза, амыдыралдың эчис сорулгазы ынчан чиде берген. Чүнү канчаарын билбейн турдум. Өршээл болуп, бо коргунчуг аарыгны эге чадазында илереткен.
Фтизиатр эмчиниң “Силерниң бодап турарыңар ышкаш ындыг коргунчуг эвес, эмнеттине бээр аарыг-дыр” дээн чугаазы меңээ идегелди берип, амыдыралче катап сонуургалым оттурган. Ынчан чоок улузум дыка улуг деткимчени, дузаны көргүскен. Бодумну холга тудуп, оожургап алгаш, республиканың туберкулезка удур диспансерге барып, эмнедири-биле чыдып алдым.
Бүзүревейн барып болур силер, аарыг улус база дыка улуг күштү болгаш идегелди бээр чорду. Олар бот-боттарын дыка деткижер, хей-аът киирип дузалажыр. Ынчангаш, туберкулезту чеже-даа үр үе дургузунда эмнээр болза, аарыг-биле демисежип, тиилеп үнери чугула” – деп, Тамара чугаалады.
Херээжен кижи диспансерге дөрт ай ишти эмнедип, кезиишкин соонда база үш ай ишти эмнээшкинни эрткен. Кадыының байдалы экижий бээрге, амбулаторлуг эмнээшкинче үндүр бижиттирип алган. Эмчиниң чугаазын дыңнап, бижип берген сүмелерин шуптузун кончуг таптыг, шынчы күүседип эгелээн. Чоокку үеде ол ынак ажылынче эглип келир.
Кандыг-даа аарыгны эрте тодаратканындан эмнээр хуусаазы кыска болгаш чарыгдалдары эвээш болур. Эге чадазындан эгелеп зк чокка эмнээшкинни доктаамал чорутпас болза, аарыг ханылап, хамаатыны берге байдалга чедирер.
Тыва туберкулез аарыы-биле бедик көргүзүглерлиг регионнарга хамааржыр. Бо чылдагаан ужун, бичии уругларга болгаш элээдилерге мантуну салдырары, а 15 хардан өр назылыг улус флюорографтыг шинчилгени чылдың-на эртип алыры эргежок чугула. Сөөлгү үеде республикада туберкулезту эрте тодарадыры-биле чаа үениң эми диаскин-тести ажыглап турар апарган.
Республиканың туберкулезка удур диспансериниң ажылдакчылары доктаамал профилактиктиг ажылдарны чорудуп турар.
Валерия КОНГАР
дыңнап бижээн.
