Айдыс биле Уран Ондарларның чымыштыг ажыл-ижи

Ыдыктыг Кызыл-Тайганың эдээнде, Дугай деп черде, Айдыс биле Уран Ондарлар чазаглап турар. Малчыннар хой кыргылдазы доосту бээрге, көктүг-шыктыг Үстүү-Ишкинниң Хаттыг-Чайлаг деп черже чайлагап чоруптарлар.

Малчын өг-бүлениң эр ээзи тос класс дооскаш, ачазынга эш кадарчылап турган. Ол шериг албан-хүлээлгезин Хабаровск крайның танк шериглеринге эрткеш, ада-иезиниң малчыннап турган черлерин ээлеп, оларның чымыштыг ижин уламчылап турары бо. Малчыннарның өдээнде шээр, бода болгаш чылгы мал бар.

Ондарлар 2009 чылда кожууннуң муңчу малчыннары болуп, Наадымның чемпионнары болган. Ол ынчан олар өг-биле шаңнаткан. Өг-бүле ийи кыс, ийи оолдуг. Улуу Томск хоорайда сургуул. Ол эмчи мергежилди шилип алган. Оон бичези алдыгы класста өөренип турар. Ада-иезиниң өзүп орар дузалакчылары – оолдары 4-5 харлыг. Акышкылар Кызыл-Тайгада «Дииңчигеш» уруглар сады барып турар. Дыштанылга үезинде олар кезээде ада-иезиниң чанында. Хураган, анайларын аажок таныырлар.

Хой кыргылдазы-биле чергелештир көдээ ишчилер мал чемин база тарып турар.

– Мал оолдаашкыны онча-менди доозулган. Хүнде хой 20-30 чедир төрүптер. Ол үеде малды аалдан дыка ыратпас бис. Шээр малды апрель айда төрүүр кылдыр эдериштирдивис. Доруга берген анай-хураган чылыг үеде одарже үнүп турар апаар. Кожуунда кошкар кадарып турар улуска үш улуг кошкарларывыс хүлээдипкеш, күзүн эдериштириге үезинде эккеп алыр бис.

Мал эмчилери малывысты халдавырлыг аарыгларга удуп тарыдып, ханнап база турар. Чес-Булуңнуң Алдын-Хавак деп черде хой чуур оңгачаларны септеп кылган. Аңаа чүс хойну чугдурарга, бир баш хой-биле санажыр. Кыжын бүдүн кодан хойнуң кодурлаарының орнунга, малды чугдуруп алганы дээре.

Мал-маганны кышты хүр ажырар дизе, сиген-ширбиилди чедер кылдыр белеткеп алыр ужурлуг. Хөлезилеп турарывыс тараа шөлүнге мал чемин тарып турар бис – деп, малчын ижин таныштырды.

Өгнүң кыс ээзи беш харлыг оглу кыргылда үезинде езулуг-ла дузалакчызы апарганын демдегледи. Ол кыргыкчыларга дузалажып, хойну будундан сөөртүп эккеп турар.

– 2007 чылдан тура малчыннай бердивис. Малывыстың баш санын сыыгадып эгеледивис. Амыдыралга четчир мал тударга, ажырбас деп санап турар бис. Уругларывыс чайын итпек чигирлеп чииринге дендии ынак. Хеймеривис хайындырган сүтке чиңге-таара шыгыдып бээрин дилээр – деп, Уран чугаалады.

Ондарларның кыштаа Сарыг-Хая деп черде. Өгнүң эр ээзи бо чылын бөрүлер талазы-биле байдал өршээлдиг болганын дыңнатты.

– Мооң мурнунда чылдарда кокайлар бистиң болгаш чоок-кавы кыштагларны элээн дүвүредип, малывысты тудуп турган. Кожууннуң дуржулгалыг аңчылар бригадазы бөрүлерни даялап, элээн ажылдап турар болгаш байдал чүгээртен.

Ада-ие бүрүзү ажы-төлүн эртем-билигге чедирерин бодаар. Бис база. Оолдарывыстың кайы-бирээзи мал эмчизи эртемни чедип алгаш, шериг албан-хүлээлгезин эрткен соонда, малчыннай бээринге идегеп турар бис – деп, Айдыс Ондар сагыш-сеткили-биле үлешти.

Чымыштыг мал оолдаашкыны, хой, өшкү кыргылдазы, мал чеминиң белеткелиниң үезинде дөргүл-төрели демин көргүзүп, дузазып кадып турар.

Сиген кезер, ажаар үеде машина-техника чугула херек. Ондарларның трактору, аңаа кожуп алыр сиген кезер болгаш бөлер херекселдери улуг дөгүм. Чүгле комбайны хөлезилеп алыр. Ол ышкаш ажыл-херек кылыр «УАЗ» маркалыг автомашина болгаш чиик чычаанны база бар.

Малчыннар сиген, тараа ажаалдазы төне бээрге, Кызыл-Тайганың девискээринде Ооруг деп черже күзеглеп чоруптарлар.

Чуруктарны Шончалай Ховалыг тырттырган