ТР-ниң Чазааның чанында Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң директору, төөгү эртемнериниң кандидады Вячеслав Март-оол Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның шиитпиринге хамаарыштыр бодалын илереткен.
– Владислав Товарищтайович Ховалыгның Алдан-маадырларның маадырлыг чоруунга сактыышкын хүнүн доктаадып, майның 11-де ол хүннү тургусканын төөгүчү эртемденнер ниитилежилгези бүрүнү-биле деткип тур бис.
Алдан-Маадырның тура халыышкыны чүгле Тываның эвес, а кожа-хелбээ девискээрлерниң национал-хосталгалыг шимчээшкининге улуг рольду ойнаан. Моолда бистиң чамдык коллегаларывыс, бир дугаарында, Моолдуң өөредилге университединиң профессору, Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы Надмид Сухэбаатар Цин империязының хажыкы булуңунда алдан-маадырларның тура халыышкыны, XIX чүс чылдың төнчүзүнде национал-хосталгалыг шимчээшкининге көстү кыпсып, 1911 чылда Синьхай революциязын база 1912 чылда Кобду тулчуушкунун үндүрүп, Цин империязындан амгы Кыдаттың, Моолдуң болгаш Тываның аңгыланырынга дузалаан деп санап турар.
Тываның билдингир эртемдени, төөгү эртемнериниң кандидады, Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы Монгуш Хургул-оолович Маңнай-оол (1933-2018) «Тыва феодализм үезинде» деп монографиязында, 1883-1885 чылдарда Хемчик хемни дургаар алдан-маадырларның тура халыышкыны «…даштыкы дарлалга база иштики феодалдарга …» удур тыва чоннуң эң улуг шимчээшкиннериниң бирээзи кылдыр сактып бижээн.
Араттар Самбажык, Кожагар-Комбулдай база Дажыма чаңгы тура халыышкынны удурткан. Тура халышканнарның кол өзээ 60 кижиден тургустунганы билдингир, а хостакчы шимчээшкин киржикчилериниң ниити саны 300 кижи чедип турган. Хемчик хемден барыын талада 10-15 километрде Кара-Даг дагга шериг турлаан тургузуп алганнар. Амгы үеде ол республиканың Сүт-Хөл кожуун девискээри болур.
