Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң аныяк эртем ажылдакчылары Сүт-Хөл кожууннуң Суг-Аксы болгаш Хөр-Тайга ортумак школаларынга аалдап четкеш, өөреникчилерге солун лекцияларны эрттиргенин "Номад" автономнуг коммерциялыг эвес гуманитарлыг шинчилелдер төвү дыңнаткан.
Ук хемчегни Россияның эртем хүнүнге, Бүгү делегейниң төрээн дыл хүнү болгаш Шагаа байырлалынга уткуштур чоруткан. Бо үнүүшкүнге институттуң этнография секторунуң кол специализи Артыш Монгуш, словарьлар секторунуң кол специализи Начын Монгуш болгаш Археологтуг шинчилелдер төвүнүң кол специалистери Мерген Монгуш биле Кежик Монгуш киришкеннер. Олар аалдап барганы ийи школаның өөреникчилери-биле боттарының билиглерин болгаш арга-дуржулгазын үлешкеннер.
Начын Монгуш институттуң төөгүзүнүң, ажыл-чорудулгазының дугайында, ол хөй чылдарда Тывага академиктиг эртемниң үндезини болуп келгенин чугаалаан. Оон аңгыда, тыва дылдың амгы үеде байдалы болгаш ону кадагалап, сайзырадыр талазы-биле институттуң кылып турар күжениишкиннериниң дугайында тайылбырлаан.
Артыш Монгуш этниктиг бот-тускайлаң болурунуң үндезин элементизи кылдыр дылдың чугулазын бодунуң көрүжү-биле үлешкен. Ооң «Тыва дыл – тыва чоннуң өзээ» деп лекциязы тыва чоннуң төөгүзүн, түрк күрүнелерниң ролюн, культурлуг өнчү-хөреңгини кадагалап арттырарынга төрээн дылдың чугулазын чугаалап тургаш, бичии дыңнакчыларның кичээнгейин хаара туткан.
Археологтуг шинчилелдер төвүнүң ажылдакчылары Кежик Монгуш биле Мерген Монгуш боттарының кылып турганы археологтуг ажылдарының дугайында лекцияны номчаан. Оларның эрте-бурунгу культуралар болгаш ажыдыышкыннар дугайында лекциязы школачыларның төрээн чериниң төөгүзүнче сонуургалын улам күштелдирген.
Өөредиглиг лекцияларның төнчүзүнде школачыларга Тываның Баштыңының хамааты ниитилелди хөгжүдер грантызының деткимчези-биле "Номад" автономнуг коммерциялыг эвес гуманитарлыг шинчилелдер төвүнүң кежигүннериниң күжениишкини-биле тыва дылче очулдурган «Тиг биле Лео» деп мультфильмни көргүскен. Ол чүүл хемчегге онзагай хөөннү немээни чугаажок.
Школачылар аалчыларының илеткелдерин улуг сонуургал-биле дыңнап, айтырыгларны салып, бодалдарын үлешкеннер. Бо хүн чүгле чаа билиглерниң үндезини эвес, а эртем биле өзүп орар салгалдың аразында харылзааны быжыглаарынче чугула базым болган, ол бодунуң ээлчээнде тыва культураны болгаш дылды кадагалап, сайзырадырынга идигни берип турар.
Өөреникчилер болгаш башкылар институттуң төлээлеринге четтиргенин илередип, моон-даа соңгаар бо чижектиг ужуражылгаларның удаа-дараа болуп турарын күзээннер.
