Улуг-Хем кожууннуң Шагаан-Арыг хоорайда III республика чергелиг «Уран дарган» деп дарганнар мөөрейи болуп эрткенин Тыва үндезин культура төвү дыңнаткан.
Мөөрейниң чорудуу езугаар Тыва үндезин культура төвүнүң ажылдакчылары, Улуг-Хем кожууннуң чагырга чери, культура эргелели чаа ажыттынган Шагаан-Арыг хоорайда Азия төвүнүң көшкүн чонунуң парыгынга Шагааның ак айында тыва чоннуң бурун болгаш сүзүглелдиг сыр кагар езулалын эрттиргеннер. Ук езулалды Улуг-Хем кожууннуң дарганнары кылганнар.
Дарганнар, кожуун чагырга чериниң даргалары, чурттакчы чону бурун ханы уткалыг езулалды эрттирип турарынга улуг өөрүп, байыр чедиргеннер. Езулал үезинде кижи бүрүзү тыва чоннуң хей-ады бедик чоруурун база дайынчы хөделиишкиннер девискээринде мурнуку одуругда чаныш-сыныш чок албан-хүлээлгезин күүседип турар акы-дуңмаларывыс онча-менди төрээн черинче чанып чедип келирин йөрээп курайлаан.
Мөөрейниң база бир кол кезээ – дарганнар аразынга төгерик ширээ болуп эрткен. Аңаа сайгарып турган айтырыглар – дарганнарның санын тодарадыр ажылды уламчылаары база ажылдарын чыыр ажылды чорудары; республиканың девискээринден алган ажыктыг казымалдардан каң эзилдирер тускай суугуну бүдүрериниң эргежок чугулазының дугайында база тус черниң дарганнары боттуң материалы-биле эт-херексел кудуп шуткууру иштики экономиктиг база культурлуг сайзыралывыска улуг салдарының дугайында.
Дарганнар мөөрейиниң тиилекчилери: бирги черни Аңчы Монгуш (Сүт-Хөл кожуун); ийиги черни Эдуард Балчый (Улуг-Хем кожуун); үш кү черни Антон Кинин (Бай-Тайга кожуун) чаалап алганнар.
"Үлегерлиг дарган", "Өгбелерниң изи" деп тускай шаңналдарга Сүт-Хөл кожууннуң дарганнары Маадыр Монгуш база эң улуг назылыг, хүндүткелдиг дарган Виктор Саныйбанович Ондар төлептиг болганнар. “Тускай арга" деп шаңналды Чөөн-Хемчик кожууннуң төлээлекчизи Александр Сат чаалап алган.
Тыва үндезин культура төвү ТР-ниң Культура яамызынга, Улуг-Хем кожууннуң, Шагаан-Арыг хоорайның чагырга черлеринге болгаш культура эргелелинге четтиргенин илереткен.
Россияның Президентизи Владимир Путинниң саналы-биле эгелээн “Чурттаар оран-сава болгаш хоорай хүрээлели” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлелин хевирлээри” федералдыг төлевилелиниң ачызында Шагаан-Арыг хоорайда Азия төвүнүң көшкүн чонунуң парыгын чоокта чаа ажыглалче кииргенин сагындыраал.
