Сүт-Хөл кожууннуң арга-дуржулгалыг ногаажыларының бирээзи – Суг-Аксыдан Чодураа Ооржак. Ол социал керээ езугаар күрүне деткимчези-биле ногаа аймаа тарып өстүрер чылыткы чаглакты бо чылын тудуп алган. Ногаажының хериминиң иштин чүзүн-баазын өңнүг чечектер каастап турар.
– Эрткен чылын «Социал керээ» программазы езугаар хууда дузалал ажыл-агыйын ажыдары-биле күрүне деткимчезин алгаш, улуг чылыткы кылыр тудуг материалдарын садып алган бис. Ооң тудуу февраль айда эгелээн. Чылыткының узуну 12 метр, дооразы 6 метр, бедии 3,5 метр. Апрель 10-дан эгелээш ногаа аймаан тарып кириптивис.
Мооң мурнунда эрги чылыткымга өстүрген өзүмнерим-биле сүт-хөлчүлерни хандырып турган мен. Ам улуг чылыткыга оон-даа хөй перецти, помидорну, баклажанны, огурецти тарып алдывыс.
Өзүмнерни чылдың-на ол-ла улус алыр. Алдан-Маадыр, Бора-Тайга, Ишкин, Кызыл-Тайга сумуларындан ногаажылар дыка кээр. Харын-даа Кызылдан безин өзүмнерни садып алырлар бар – деп, ногаажы чылыткызында быжа берген огурецтерин көргүспүшаан, чугаалады.
Чодураа Ооржак чылдың-на чазын суг-аксыжыларга чылыткыга өзүмнер, ногаа тарыырынга мастер-класстарны эрттирип, элбек дүжүт – өг-бүлениң орулгазын көвүдедир бүзүрелдиг магадылал дээрзин тайылбырлап турар.
– Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерни, кожаларымны ногаа тарыырынче эвилелдеп, чазын үрезин тарыырынга, чемишчидеринге, саваларны белеткээринге, күзүн ногаа аймаан болбаазырадырынга чедир өөредип, өзүмнерни үлеп бээр мен. Ылаңгыя Ишкинден өг-бүле туткан аныяк уругларны моон халып чоктаарга, бажындан дозуп алгаш, огород ажылынга сонуургалын оттуруп, ооң ажык-дүжүүн тайылбырлап, көргүзүп турар мен.
Ол ышкаш чылыткыга честек-кат, виктория каттарын тарыыр күзел бар. Август айда аңаа бедик чалдарны кылгаш, бо каттарның өзүмнерин тарыырын шенээр мен. Ажыл-херээвисти улам сайзырадып, чылыткыже чоорту чылыдылга киирер сорулга салдынган. Ногаа аймаан садып-сайгарган акша-хөреңгивис-биле хоорзаларны бичиилеп садып эгеледивис.
Бажыңывыстың девискээри дыка улуг. Ында слива, инек караа, каш яблок сывы тараан садчыгаш бар. Келир чазын аңаа немей үжен шаа улуг чемиштиг яблок сывын тарааш, улгаттырар бис – деп, Чодураа Ооржак мурнунда салдынган сорулгалары-биле таныштырды.
Беш ажы-төлдүг өг-бүле үжен шаа инек база тудуп турар. Малының өдээн чемишчидилгеге ажыглаарлар.
– Картофель тарыыр шөлдү чаа суггарып алгаш, дазыл-чемиш курт чок болзун дээш ынаар шишкээн хүлдү немеп турар бис. Ол ышкаш чылыг тудар чылгы малдың өдээн база баш бурунгаар белеткеп алыр болза эки. Кара өдекти немеп алырга, шык салбас болур. Бо бүгүнү сагыыр болза, ийиги хлебтиң чемижи улуг болур.
Март-апрельде малдың өдээн бөлүп, кажаавысты коптарып кааптар бис. Ооң адаанда хоюг кара довураан картофель тарыыр шөлче, огород тарыыр чалдарже немеп алырга, күзүн дүжүт элбек болур – деп, ногаажы чажыттары-биле үлешти.
Чодураа Ооржак ярмарка-делгелгелерге дузаан ногаазын, эк чемин садып турар. Ооржактар чер ажыл-агыйы болгаш мал-маганының ачызында ажы-төлүн бут кырынга тургузар дээш амыдырап чоруур ажылгыр өг-бүле.
Чуруктарны Шончалай Ховалыг тырттырган
#Сүт_хөлкожуун #Суг_аксы #Социалкерээ #ТМГМедээлер #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews
