Тыва Арат Республикадан Кызыл Шеригже кыйгырткаш, чаңгыс миномет бөлүүнге тулчуп чораан Шумов алышкыларга тураскаалдың төлевилелинге мөөрей шилилдезин Россияның шериг-төөгү ниитилели дооскан. Мөөрейче киирген өске-даа төлевилелдер аразында, Тывада ханы уткалыг ажылдарның скульптору Байза Ондарның тоолчургу алышкыларның овур-хевирин тураскаалга арттырар дээн ажылы база бар.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг алдарлыг фронтучуларга тураскаал тудар ажылды эгелээрин ооң мурнунда бодунуң блогунда дыңнаткан турган.
«Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчилери, тоолчургу фронтучулар, Тываның орус оолдары – Шумов алышкыларга тураскаал тудар төлевилелди херек кырында эгелээр ажылче кирген бис. Найысылалдың мурнуу талазында, 17 дугаар школаның чанында, паркта шөлдү белеткеп эгеледивис» – деп, Владислав Ховалыг социал четкилерде бодунуң арынында бижээн.
Шумовтарның адын мөңгежидер дээн эгелээшкинни РФ-тиң Президент Администрациязы болгаш Россияның шериг-төөгү ниитилели деткээн. Шумовтар алышкылар фронтуга дораан алдаржып, оларны чарбас дээн дилээн командылал чери дыңнап, алды алышкыдан минометчу бөлүктү тургускан. Ынаар дөрт хан төрээн акышкылар Иван, Семен, Лука болгаш Авксентий база чоок төрел дуңмалары – Василий биле Александр кирген.
Шумовтарның бөлүү дайынчы даалгаларын тергиин күүсеткеш, ады-сураа алгаан. Бирээде, алышкылар 275 килограмм деңзилиг, ПМ-120 полк миномёдун дүрген башкарары-биле алдаржаан. 16 кил деңзилиг октарны минутада 10 катап адар тургаш, олар 18 чедирип турганнар. Шумовтарның фашистерже аткан октары 120 миллиметрлиг миномёттарның бүдүн батареязы ажылдап турар ышкаш сагындырып турган. Аткан октар чүгле дүрген кээр эвес, а шуут часпас болган.
Ленинград фронтузунуң эң-не баштайгы тулчуушкуннарында-ла Шумовтарның бөлүүн «Эрес-дидим чорук дээш» деп медальдар-биле шаңнааны таварылга эвес. Шумовтар минометчуларның туружундан ийи-үш чүс метр ыракта быжыгланып алган дайзынче снарядтарны улай-улай адыптар турганнар. Олар ПМ-120 деп адаар шавар халдаашкын чадаг шерии-биле барык-ла чаңгыс одуругга чоруп турган.
Минометчу Шумов алышкылар 1943 чылдың январьда Ленинградтың бүзээлелин чара шаварынга онза ылгалган. Ол тулчуушкуннарга алышкыларның кижи бүрүзү чүс хире дайзынны узуткаан.
Алышкылар дайынны шупту кады эрткеннер. 1944 чылда Семен биле Василий Эстонияның Нарва чоогунга, а Иван ол-ла кыжын Латвияны хостажып тургаш, тулчуушкунга мөчээннер. Дайын соонда төрээн Тывазынче чүгле үш алышкы – Александр, Лука, Авксентий Шумовтар чанып келгеннер. Лука биле Авксентий Владимировка биле Самагалтайның колхозтарынга ажылдап турганнар; биргизи 11 ажы-төлдүг, ийигизи – 8. Александр аар балыгланган соонда, Кызылга чанып келгеш, турумчуп чурттай берген. Алышкыларның чаңгыс дуңмазы XXI чүс чылды көрүп, 102 харлыында, Тиилелгениң 70 чылы чоокшулап турда, чок болган.
Тоолчургу дайынчыларга тураскаал төлевилелдериниң мөөрейже чыылдазы май 25-те доозулган. Республика Баштыңының дыңнатканы-биле алырга, Улуг Тиилелгениң 80 чылында Шумов алышкыларның тураскаалын тудуп эгелээш, тургузар. Ол чүгле легендарлыг минометчу бөлүкке эвес, а ынчан бот-догуннаан күрүне – Тыва Арат Республикадан Кызыл Шеригже кыйгырткан азы фронтуже эки тура-биле аъттанган шупту өгбелерге амгы салгалдардан хүндүткелдиң мөгейии кылдыр туткан тураскаал болур.
