Россияның Чазааның даргазы Михаил Мишустинниң Күрүне Думазының депутаттарынга Чазактың эрткен чылда чоруткан ажылының түңнелдерин таныштырып, илеткелди кылган. Бодунуң илеткелин бөгүнде эконмиканың турум чоруунуң курлавырын тургускан өзек үре-түңнелдерден эгелээн.
– Ооң мурнунда чылда ышкаш, эрткен чылын база пандемиялыг үени чурттап эрттивис. Кризис шупту регионнарны база өг-бүлелерни таварып эрткен. Амыр эвес ол үелерде чурттуң аңгы-аңгы булуңнарындан келген он-он муң санал-оналдарны өөренип, амгы нормативтиг актыларның дээштиин шинчилеп тургаш, шиитпирлер хүлээриниң чаа системазы тургустунган. Парламент-биле кады чонну болгаш экономиканы деткиир шиитпирлерни дарый ажылдап, оларны ажылдаткан бис – деп, ол чугаалаан.
2021 чылда Россияның экономиказының көргүзүглери пандемия мурнунда деңнелче катап үнүп келген. Коронавирус үезинде дыка хөй бүдүрүлгелер ажылын эде тургузуп, хөгжүүрүнүң чаа аргаларын алган.
ВВП хемчээли 4,7 хуу өскен; чиг-этке санатпас энергетикага хамаарышпас экспорт хемчээли барык 40 хуу улгаткан – барык 200 млрд хире доллар. Экономиктиг өзүлдеге үлүтпүр болгаш садыг-саарылга улуг рольду ойнаан. Болбаазырадылга бүдүрүлгези 5 хуу өскен, машина тудуунуң комплекизи 10 хуу, а чүък сөөртүр автомобильдернии – 30 хуу улгаткан.
Президентиниң даалгазын күүседип, күш-ажыл рыногу катап тургустунган. Сентябрьда ажыл чок чоруктуң деңнели эң куду – 4,3% көргүзүглүг болган.
Регионнарда 1 муң ажыг поликлиникаларны септеп, 37 муң ажыг дериг-херекселдер, 5,5 муң тускай автомобильдер-биле четчелээн. Регионнарже 1,6 муң дүрген дуза машиналарын чоруткан. Үш муң хире ФАП-тарны, фельдшер пунктуларын, эмнелге амбулаторийлерин база поликлиника салбырларын тудуп, чаарткан.
Президентиниң эгелээшкини-биле пенсияларны эде санаан. Сентябрьда 43 сая пенсионерлер 10 муң рубль хемчээлдиг немелде төлевирлерни алган. Ажы-төлдүг өг-бүлелерге адрестиг дузаны чедирген. Чаа өөредилге чылында өөреникчи санынга-ла 10 муң рубльди берип, 21 млн хире кижини школаже белеткээринге деткимчени берген.
Эрткен чылын бир сая өг-бүле ие капиталын алган, программаны ам-даа уламчылаар.
– Дыка хөй регионнарны эргидим, каяа-даа чорумда – Алтай край, Чечен Республика, Томск облазы, Тыва Республикада ада-иелер чаа уруглар садтары болгаш чаа школалар тударын манап турлар болду – деп, М. Мишустин айыткан.
Эрткен чылын 324 уруглар садтары ажыттынып, 50 муң ажыг чаштарны хүлээп алган. Чүс-чүс школалар ажыглалче кирген. Президентиниң даалгазын 2025 чылда долу күүседип, 1,2 муң чаа ниити өөредилге организацияларын тударын дыңнаткан.
2021 чылда күрүне баштыңының саналынга даянгаш, регионнар-биле кады эге класс өөреникчилерин изиг чем-биле хандырган. 7,5 сая ажы-төл ону алганы, өг-бүлелерге дыка улуг деткимче болган.
– Россия культура өнчү-салгалы-биле байлак, аңаа чоргаарланыр бис. Ылаңгыя аныяк-өскенге ол херек. Ынчангаш Президентиниң эгелээшкини-биле эрткен чылдың сентябрь 1-ден “Пушкин картазын” ажыглалче киирген. Ону 4, 5 сая оолдар, уруглар ажыглаан. Программа боттаныышкынынче беш муң хире театр, музей, филармония база библиотека коштунган – деп, М. Мишустин дыңнаткан.
Чазак кыска хуусаалыг перспективада беш өзек кол мурнады кылыр ажылдарын тодараткан: бирээде – бүдүрүлгелерниң үзүктел чок ажылдаарын хандырар, ийиде – чурт иштинге сайгарчыкчыларывыстың хостуун калбартыр, үште – оларны деткиир, дөртте – бистиң рыноктарны барааннар-биле хандырар, беште – адырлар аайы-биле деткимчениң чогуур хемчеглерин көргүзер.
Чурт бодун боду үрезин-тараа болгаш үнүш үзү, балык болгаш эът-биле долузу-биле хандыртынган, картофель, сүт болгаш ногаа аймаа-биле хандырылгазы 80 ажыг хуу четкен.
Эрткен чылдың дургузунда дөрт сая ажыг өг-бүлелер амыдырап-чурттаар байдалдарын экижидип алган, тудуг адырында чурттуң бүгү төөгүзүнде (совет үени киир санап алырга-даа) эң-не бедик дээн хемчээл – 93 сая дөрбелчин метр ажыглалче киргени демдеглеттинген.
Бүдүрүлге, көдээ ажыл-агый болгаш энергетика адырларында чиигелделиг чээли бээр программаларны ажылдаткан, шак ындыгпрограммаларны тудуг болгаш өске-даа адырларга кииреринге белеткеп турар.
Бүдүрүлге биле садыг-сайгарылга ставкаларын субсидиялаарынга немей 80 млрд рубльди үндүрер (ниитизи-биле 120 млрд рубль); агробүдүрүлгелер системазын деткииринге 26 млрд рубль көрдүнген. Одалга-энергетика комплекизинге деткимчени калбартыры планнаттынган.
