Сүттен аңгыда, үнүштен кылган чемнерни – арбай далганын, чиңге-тарааны, кызыл-тасты элбээ-биле кылырын кызыдып чораан. Арбайдан, чиңге-тараадан, кызыл-тастан янзы-бүрү чем кылып турган. Чижээлээрге, кажаңны (каржаңны) хооруп каан кызыл-тасты азы арбайны согааш-балага соктааш, аът-казы биле (азы хой ужазының чаа-биле, тарбаганның үзү-биле) холааш, чочактап каан чемни салыр.
Арбай, чиңге-тараа, кызыл-тастан кадык кылып, сүттүг шайны, өремени, саржагны холуп алыр турган. Чигирзиг чемнер: үзүм-чигирни, боорзакты, боованы база белеткеп алыр чораан.
Чиңге-тараадан кылган кадык. Сүтке чиңге-тарааны шала суук кылдыр хайындыргаш, олче ээңегейни азы ааржыны, саржагны каггаш холуй былгаар, сыргырадыр хайындырар. Кадык кылырда чиг-даа, бышкан-даа тарааны аңыглап болур. Хайнып турган кадыкче, амданныг болзун дээш, үүргенени, бышкан далганны немээр. Амгы үеде үүргене орнунга чигирни ажыглап болур.
Боорзак. Боорзак кылырда чылыг сүтке азы дустуг сугга чигир, саржаг каггаш, чиг далганны шала кадыдыр тудуп алыр. Тудуп алган далганны кылын кылдыр өйгеш, узун дургаар дилгеш, бичии-бичии кылдыр үзе кезер. Үзе кескенол далганнарны үске быжырар.
Чамдык улус далганны калбартпас, чиңге кылдыр туткаш, үзе кескеш, үске хайындырар. Бо арга арай айыылдыг. Далган хөөгеш, өрү чаштаар, дааштыг кылдыр адып турар апаар.
Бай-Даг иргиттери бир янзы кылыр. Баштай аптара аксының кырынга дуга хевирлигаразы чоок чергелешкек шыйыгларп оюп алыр /ол колдуунда беленг турар/. Боорзак далганын калбартпайн, узун, чиңге кылдыр туткаш, үзе-үзе кескеш, кескинди бүрүзүн шыйыглар кырынга улуг салаа-биле идиптер. Хээлерлиг ол дыгырык-дыгырык /туң хевирлиг/ далганнарны үске быжырар. Ону шокар-боорзак дээр.
Боова. Чылыг сүтке саржаг, чигир, дус /амгы үеде сода, чуурга/ холааш, далганны шала чымчак кылдыр тудуп алыр. Тудуп алган далганны кылынзымаар кылдыр калбарткаш, янзы-бүрү хевирлиг кылдыр кылыр. Долгап-даа, адыр-адыр-даа кылдыр /күзели-биле/ кылгаш, саржагга быжырар.
Каспай. Далганны дустуг сугга азы шайга туткаш, калбартыр. Калбартып алган далганны дөрбелчин-дөрбелчин кылдыр кескеш, ортузун бижек-биле чара кескеш, чаг үзүнге быжырар. Ону каспай дээр.
Тыва үндезин культура төвү Э. Намзал, А. У. Ондарның ажылдарынга даянгаш белеткээн.
