"Номад" автономнуг коммерциялыг эвес гуманитарлыг шинчилелдер төвү Тыва Арат Республика үезинде үндүрген хелбир чуруун сонуургаткан.
Тыва Арат Республика үезинде үндүргени билдингир. Солун чүүлдери дээрге – “картаны” – “хелбир чуруу” деп бижээн. Адын “Тыва Арат Республиктиң хелбир чуруу” – бис болза амгы үеде “Республиканың” деп бир өске бижиир бис.
Тываның сүлде демдээн база солун, чараш болгаш онза кылдыр чураан-дыр. Кожаларывыстың аттары база солун болуп турар, чижээ: Республика Хакасияны – “Хаккас автономнуг аймак”, Алтайны – “Ойрот автономнуг аймак”, Красноярск крайны – “Красноярский аймак”, Иркутск облазын – “Иркутский аймак”, Республика Бурятияны – “Бурят моол республик” деп бижээн.
Картаны чуруп турган үезинде ТАР 10 кожуунга чарлып турган-дыр. “Суурларны” – “көдээ хоорайлар” деп бижип турган. ССРЭ биле Моол кызыгаарын аңгы демдеглеп чураан, ийи аңгы бижип турган хирелиг, бирээзин “Республиканың чурт кызыгаары” дээш, өскезин – “Түр кадының чурт кызыгаары” деп бижээн. Ынчан Моол күрүне биле 1930 чылдарда кызыгаарны чарып турган үези турган боор.
Оон аңгыда, черлер аттарын, суурлар, тайга-сын аттарын база тодаргай бижээн. Балгазын биле Кызыл-Арыг ынчан Тес-Хем кожуунга хамааржып турган-дыр. Төре-Хөл Тываның кызыгаарынга турган. Тываның хемчээли - 190000 дөрбелчин метр. ТАР-ның чурттакчы чону – 90150 кижи. Солун, төөгүлүг карта-дыр.
