Тыва дылды “интернет дылы” болу бээр кылдыр нептередири чугула

Төрээн дылдың делегей хүнүнде, Тываның Чазааның бажыңынга, Тываның Баштыңының чанында дыл политиказының талазы-биле күрүне чөвүлелиниң ээлчеглиг хуралы болуп эрткен.

Хуралдың ажылынга Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг, өөредилге, экономика, саң-хөө сайыттары, эртемденнер, чогаалчылар база тыва дылдың салым-чолу дээш сагыш аарып чоруур кижилер киржип, «Тыва Республикага 2024-2033 чылдарда тыва дылдың хөгжүлдезинге күрүне деткимчезиниң эчис сорулгалары» деп күрүне документизиниң пунктуларын күүседир планны сайгарып чугаалашкан.

Тываның Баштыңы төрээн дылдың хүнү-биле чыылганнарга байырын чедирип, эрткен чылын бадылап алганы тыва дылды сайзырадырының эчис сорулгазын эрге-хоойлу, кадр, саң-хөө болгаш чаартылгалыг угланыышкынныг боттуг ажыл-херектер-биле быжыглаарын чугаалаан.

Информация технологияларның амыдыралче дүрген кирип эгелээни-биле чергелештир, төрээн дылдың эдилекчилери чылдан чылче кызырлып турары үндезин чоннарның талазындан дүвүрээзинни болдуруп турарын айыткан.

2010 чылдың чон чизезинден алгаш көөрге, тываларның 97 хуузу төрээн дылын билир турган болза, 2021 чылда эрткен чизе үезинде дылын билир кижилер 82 хуу чедир кызырлып келгени демдеглеттинген. Шак ындыг байдалдар өске дыл эдилекчилеринге база хамааржыр. Ам байдалды эдип, төрээн дылын аныяк салгалга өөредири-биле тыва дылды “интернет дылы” болу бээр кылдыр нептередири чугула апарганы демдеглеттинген. Ынчангаш улуг хемчээлдиг хемчеглерни боттандырар: тыва дылдың онлайн-очулдурукчузун тургузар, тыва дылда өөредилге-кижизидилгелиг мультфильмнерни, өңгүр чуруктарлыг номнарны, теледамчыдылгаларны, өөредилге номнарын үндүрер, чурагайжыдылгаже тыва дылды киирерин чедип алырын чугаалаан.

2024 чылда ТР-ниң Чазааның чанында Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институду тыва дылдың чурагайлыг сайзыралының өзек угланыышкыннарын ажылдап доозарын институттуң директору Вячеслав Март-оол дыңнаткан. Ол ышкаш тыва дылдың шын бижилгезин хынаар сөзүглелдер редакторун ажылдап кылган, ону бо чоокку үеде месседжер болгаш социал четиклерге ажыглаар арга тургустунар.

Ол ышкаш Яндекс-очулдурукчуга ажыглап эгелээр тыва дылдың онлайн-очулдурукчузунга сөстер курлавырын чыып, 400 муң ажыг сөстер каттыжыышкыннарын очулга баазазынче киирген, ынчан орус дылдан тыва дылче база оон дедир очулганы интернеттен тып алыр апаарын эртемденнер дыңнаткан.

Тыва дылды чурагайжыдар дээш бурунгаар көрүш-биле ажылдап чоруур аныяк эртемден Чойган Ондар, Алиса азы Siri ышкаш Угаанныг колонканы чогаадып турарын, “Эвилең” деп атка шилилге дүшкенин сонуургаткан. Россияда шак ындыг колонка башкир дылдыг бар.

Планда кирер хемчеглерни чүгле күүсеттинген деп демдеглеп алыр дээш эвес, а ооң социал-экономиктиг үре-түңнелдиг дээштиин чедип алыры – сорулга ол деп, Тываның Баштыңы чөвүлел хуралда түңнелди үндүрген.

2020 чылда Каттышкан нациялар организациязының Чиңгине ассамблеязының бадылааны 2022-2032 чылдарда Үндезин чоннар дылдарының делегейде он чылын эрттирериниң улуг планы езугаар, үндезин чоннарның дылдарын өөредип, башкылаарының, амгы болгаш келир салгалдарга хевээр арттырарының айтырыы тургустунган.

Ол он чылдың планынга даянып, РФ-те үндезин чоннарның он чылын эрттирер планның дугайында айтыышкынны РФ-тиң Чазаа хүлээп алган. Тыва Республиканың үндезин чонунуң дылын дараазында он чылда хөгжүдүп, сайзырадырынга күрүне деткимчезин көргүзериниң талазы-биле үр хуусаалыг планныг документ 2023чылда хүлээп алдынганын сагындыраал.