Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызынга республиканың ивижилеринге деткимче көргүзер фонд чөвүлелиниң бирги хуралы болуп эрткен. Аңаа тос кижи кежигүннүг чөвүлелди соңгуп, фондунуң уставын бадылаан.
ТР-ниң Дээди Хуралының даргазының оралакчызы, республиканың иви ажыл-агыйлыг Тожу кожуун чурттуг Андрей Листковту чөвүлелдүң удуртукчузунга томуйлаан.
Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем сайыды Юрий Оруспайның удуртулгазы-биле хурал болуп эрткен. Аңаа республикадан күрүне болгаш хөй-ниити ажылдакчылары, депутаттар, эртем ниитилелиниң база Сибирьниң болгаш Ыраккы Чөөн чүктүң үндезин чоннарының ассоциация төлээлери киришкен. Тыва ивижилерниң төөгүлүг өнчүзүнүң дугайында Россияның Чөөн чүк болгаш Ыраккы Чөөн чүктүң үндезин чоннарының ассоциациязының дүүштүрүлге чөвүлелиниң кежигүнү Айбек Соскалдың илеткели киржикчилерниң сонуургалын болдурган.
Фондунуң Ажаалда-хайгаарал чөвүлелиниң составын болгаш ажыл планын дараазында Чөвүлел хуралынга бадылаар деп шиитпирни хүлээп алган. Тожу кожуун девискээринде ажылдап турар үлетпүр бүдүрүлгелериниң удуртукчуларын ынаар чалаарын планнаан.
Иви ажыл-агыйы – Сибирьниң үндезин чону болур тожу тываларының чаңчылчаан ижи. Бо чоннуң культуразын болгаш ужур-чаңчылдарын кадагалаары онза чугула. Тывада иви ажыл-агыйының хөгжүлдезин күрүне деткип турар. Соңгу чүктүң иви малын азырап өстүрүп турар көдээ ажыл-агый организацияларынга, тараачын-арат ажыл-агыйларынга, хууда сайгарлыкчыларга субсидияларны берип турар. Ол ышкаш ивижилерни харга чоруур техника, харылзаа дериг-херекселдери база майгыннар дээш, материал-техниктиг чүүлдер-биле хандырар күрүне программазы боттаныышкында.
2024 чылда «Өдүген» бүдүрүлге база «Шулуң», «Тапсы» көдээ ажыл-агый бүдүрүлге кооперативтери күрүне деткимчезин алган. Адырның ниити акшаландырыышкыны беш сая рубль ажа берген.
Бо чылдың март айда республикада иви малдың баш саны ниитизи-биле 1832 баш, эрткен чылга деңнээрге 50 баш, а 2022 чылдың сан-чурагайындан 600 баш хөй болганын ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызы дыңнаткан. А совет үеде Тывага иви малдың баш саны 20 муң чедип турган. Эде тургузуушкун эгелээнде малдың баш саны хенертен баткан. Амгы үеде Тывада иви мал ажыл-агыйы бергедээшкиннерни эртип турар болгаш, хоойлу езугаар күрүнеден чогуур чаа деткимче хемчеглерин ажылдап кылгаш, ону күштелдирерин негеп турар.
Тыва Республиканың ивижилерин деткиир фонд 2012 чылда тургустунган. Тываның ивижилериниң демнежилгезин деткиири, оларның хоойлу езугаар эргелерин болгаш сонуургалдарын боттандырары болгаш камгалаары, социал-экономиктиг болгаш культурлуг хөгжүлде айтырыгларын шиитпирлээри, амыдырал-чуртталгазының деңнелин бедидери – фондунуң кол сорулгазы.
Ол ышкаш фонд ивижилерни болгаш оларның өг-бүлелерин деткиир болгаш регионда иви малдың баш санын көвүдедир хемчеглерни ажылдап кылгаш, херек кырында ону боттандырып турар.
Чөвүлелдиң тургустунганы – регионнуң ниити экономиказын деткиир болгаш тожу тываларның көдээ ижиниң, үндезин болгаш культурлуг өнчүзүнүң чарылбас кезээ болур иви мал ажыл-агыйын хөгжүдер талазы-биле Фондунуң системалыг ажылынга чугула базым-дыр деп, Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы демдеглээн.
