Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг депутаттар корпузунга бодунуң Айыткалынга республиканың найысылалы Кызыл хоорайның экологтуг байдалын экижидер ажылдар 2025 чылда база уламчылаарын дыңнаткан. Эрткен чылын хоорайның агаарын шинчилээнин ол сагындырган.
«Агаарже ыштың үнерин эвээжедириниң болгаш федералдыг курлавырларны хаара тударының талазы-биле комплекстиг хемчеглер планын федералдыг деңнелге бадылаарын манап турар бис» - деп, Владислав Ховалыг демдеглээн.
Тываның Баштыңының айытканы ажылды «Арыг агаар» федералдыг төлевилел күүселдези-биле чорудуп турарын сагындыраал. Чоокта чаа Тываның Чазаа төлевилелди акшаландырарда чеже хире акша-хөреңги херегинге төнчү санаашкынны Россияның Бойдус курлавырлары болгаш экология яамызынче киирген. Бо удаада чугаа Кызылдың болгаш ол чоок кавының чамдык микрорайоннарында хууда чуртталга бажыңнарындан чурттакчыларны төпчүткен чылыдылгалыг, хөй аалдыг чаа бажыңнарже өскээр көжүрер талазы-биле хемчеглер дугайында болуп турар.
«Арыг агаар» федералдыг төлевилел Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң кол угланыышкыннарның бирээзинче кирген. Кызылда, Каа-Хем хоорайжың суурнуң база Сукпак суурнуң кыжын агаарының ышталырын эвээжедип, ында чурттакчы чоннуң чуртталга байдалын экижидер сорулга-биле ону кылыр. 2022 чылда Россия Федерациязының Чазаа агаары эң хирлиг 29 хоорайны, ооң аразында Тываның найысылалын төлевилелче киирген. 2023 чылдың сентябрь 1-ден агаарның хирленгенин шинчилээр, ыштың үнерин кызырар болгаш ооң байдалынга анализти чорудуп, квота бээриниң ажылдары эгелээн.
Регион чазаанга эрткен хуралда, тускай угланыышкынныг яамыларның удуртукчулары кылдынган ажылдарын, чоруткан санаашкыннарын база моон соңгааргы планнарын Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга илеткээн.
Федералдыг төлевилелди боттандырар дээш амгы үеде регионнуң онзагайын база географтыг туружун өөренип көрген дөрт кол хемчеглерни сайгарып турар. Ооң бирээзинде энергияны эвээш чарыыр автоматтыг котелдерны ажыглаарынче 2906 хуу өрегени шилчидери көрдүнүп турар. Ол сорулганы боттандырар дизе, 2,5 млрд рубль херек, ооң чартыын регион бээр. Үш чыл дургузунда – 2027 чылдан 2030 чылга чедир чоорту чырык-биле чылыдар котелдерже шилчиир ужурлуг.
Өске-даа планнаттынган хемчеглер аразында агаарга багай салдар чедирип турган кадыг коммуналдыг бок төгер черлерге болбаазырадылга объектилерин катап тургузарының, Кызылдың төп кезээнде чурттакчылыг черлерни хөгжүдери-биле хоорайда автономнуг котельнаяларны төпчүткен чылыдылга системазынче кожарының ажылдары бар.
Хемчеглер 2500 хире хууда бажыңнарны бускаш, оларның орнунга 96 беш каът чуртталга бажыңын болгаш 11 социал албан черин тударын көрген. Ол хемчеглерже 55 млрд. рубль хире акшаландырыышкын херек.
2025 чылда төпчүткен чылыдылга системазынче автономнуг котельнаяларны шилчидип эгелээр, ол ажылдар ийи чыл хире боор. «Арбын» садыг бажыңының, Кызылда Президентиниң кадет училищезиниң, республиканың медицина организацияларының административтиг-ажыл-агый хандырылгазының талазы-биле албан чериниң, «Лунсин» КХН-ниң котельнаяларын – беш объектини шилчидери планнаттынган.
Оон аңгыда 1608 хуу өрегени база 44 аңгы котельнаяны төпчүткен чылыдылга системазынга кожарын көрүп турар.
Оон аңгыда Кызылдың «Вавилин ээтпээ», «Солагай талакы чарык» болгаш «Оң талакы эрик» дача ниитилелдеринде 12700 бажыңга электри котелдарын тургузарынга акшаландырыышкынны хаара тудар айтырыгны немей ажылдап турар. Ооң-биле чергелештир 500 хире километр электри дамчыдар шугумнарны, 64 комплект трансформаторлуг дузалал станцияны эде кылып, ийи чырык дузалал станциязын – Вавилинская биле Западнаяны чаартыры планнаттынган.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг бодунуң Айыткалында республиканың найысылалында котельнаяларлыг объектилерниң ээлерин хажыызынга артпайн, социал харыысалганы көргүзүп, төпчүткен чылыгже шилчииринче кыйгырган.
