ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынааның удуртканы республика чазааның хуралынга, Тываның Иштики херектер яамызының Орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруунуң күрүне инспекциязының, Тываның прокуратуразының, Орук-транспорт яамызының, Кадык камгалал яамызының, Өөредилге яамызының, Тываның Чазааның регионалдыг айыыл чок чорук департаментизиниң удуртукчулары база Тываның муниципалдыг тургузуглар даргаларының киржилгези-биле республикада орукка айыыл чок чорукту хандырар дугайында чугааны чоруткан.
Бо чоокта Кызылга эзирик чолаачы орукка ийи кижини – эр кижи биле ооң дөрт харлыг оглун өлүр бастырган таварылга дүвүрээзинниг чугааны оттурган. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың оруктарында озал-ондак байдалын эвээжедир талазы-биле дарый хемчеглерни алырын негеп, чоннуң дыштаныр черлеринче угланган оруктарны үргүлчү хынаарын Күрүнениң автоинспекциязынга дааскан.
Корум-чурум камгалаар органнарның дыңнатканы-биле алырга, эрткен чылдың бо үезинге деңнээрге, 2025 чылдың баштайгы беш айында республикада орук озал-ондактары 47 хуу көвүдээн. Орук озал-ондаандан кемдээн кижилерниң саны 39 хуу көвүдээн, а чок болган кижилерниң саны 20 хуу өскен. Бүгү машина айыыл-халаптарының 32 хуузу чадаг кижилер-биле холбаалыг. Уругларның киржилгези-биле орук озал-ондактары 74 хуу өскен. Чыл эгезинден бээр Тывада аңгы-аңгы озал-ондак үезинде 30 кижи амы-тынындан чарылган.
Автотранспорт чолаачыларының буруузу-биле орук озал-ондактарының 90 хуузу болуп турар. Дүрген халдыры, орук кыдыынга машиналарны тургузарының дүрүмнерин хажытканы, орукка шимчээшкин чурумун сагывааны, аразының ыраан тоомчага албааны, чадаг кижиге орукту бербээни, удур шимчээшкинниң оруунче киргени – эң-не нептереңгей чурум хажыдыышкынарынга хамааржыр. Эзирик чолаачыларның хайы-биле озал-ондактар саны көвүдээн.
Республиканың оруктарынга болган беш озал-ондактыңң бирээзи-ле эзирик чолаачыларның хайы-биле, азы 40 озал-ондак болган. Оон аңгыда автотранспорт башкарар эргези чок азы ону казыттырган чолаачылар озал-ондактарны кылып турар, ол дээрге үш озал-ондактың-на бирээзи-дир. Озал-ондактар санында эзирик чадаг кижилерниң буруу-биле айыыл-халаптар саны база көвүдээн – 2024 чылдың ол үезинде 17 турганындан бо чылын ооң саны 30 четкен.
Эрге-хоойлу камгалаар органнарның сайгарылгалыг дыңнадыындан алырга, орук шимчээшкининде эзирик чолаачылар, ол ышкаш машина башкарар эргези чок азы эргезин казыттырган база ийи чылдан эвээш стажтыг чолаачылар – Тываның оруктарынга озал-ондактарның кол буруулуглары. Назы четпээннерге автотранспорттуң чедингир апарганы дүвүренчиг. Транспорт башкарар эргези чок элээдилерниң буруузу-биле 14 озал-ондак болган, аңаа үш кижи амы-тынындан чарылган.
Тываның оруктарында аварийлиг байдалдың бир чылдагааны – республикада автотранспорт саны көвүдеп чыл санында-ла турарындан, сөөлгү үш чылда чеди муң ажыг машина немешкен. Тываның девискээринде орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруунга хайгаарал чери 122 муң хире административтиг корум-чурум үүлгедиишкиннерин илереткен.
Чүгле Иштики херектер яамызының күрүнениң автоинспекциязы-биле озал-ондактар санын эвээжедири болдунмас дээрзин хуралда демдеглээн. Орук инфратургузуун чаартыры, автошколаларга өөредилгениң шынарын бедидер арга-биле чолаачыларның мергежилин экижидери, чурум үрекчилеринге кеземчени шыңгыырадыры дээн ышкаш, комплекстиг аргалар-биле озал-ондактар санын чавырылдырып болур.
Тывада мессенджерлерни болгаш социал четкилерни ажыглап, КАИ постузун оюп эрте бээриниң дугайында медээлерни тарадып турар билдингир инфобөлүктерни хаап, уруглар-биле болур озал-ондактарны болдурбазынче кичээнгейни угландырар. Херек кырында ындыг бөлүктер администраторлары хоойлу хажыдыышкыннарын деткип турары ол.
«Эзирик» чолаачыларны машина башкарар эргезин үр үеде казыырының бир шиитпиринге үндезин эзирик чолаачыга материалдыг бадыткал – административтиг кем-херек үүлгедиишкининиң дугайында судтуң шиитпири күш киреринге чедир автомашиназын хавырып алырын регионнуң Иштики херектер яамызының күрүнениң автоинспекциязы саналдаан.
Суд сайгарылгазы бир чыл чедир узамдыгып болур, эзирик туттурган чурум үүлгедикчизи ол үениң дургузунда озак-ондак болдуруп, руль артынга катап олуруп шыдавас болур. Бо санал профилактика органнарының, ооң иштинде муниципалитеттерниң мурнунга таңныылдыг торгаал шөлдериниң санын көвүдедир айтырыгны тургузуп турар. Айдыс Сынаа тускай автомашина тургузар черлерни организастаарын хүлээнип алырынга белен сайгарлыкчыларга чер участоктарын аңгылап бээриниң аргазын көрүп, бо айтырыг-биле тус чер деңнелинге ажылдаарын дааскан.
Күүседир ужурлуг өске-даа тускай хемчеглер аразында – чылдың үезин барымдаалап, республика чурттакчыларының хөйү-биле дыштаныр черлеринче оруктарга КАИ-ниң доктаамал рейдилерин организастаарын, ондактыг оруктарга чурум хажыдыышкыннарын илередир мобильдиг фото болгаш видео-бижидилге комплекстерин тургузарын, аварийлиг оруктарга “моондактары” чадарын база автотранспорт тургузар черлерни кылырын, хайгыыл-доскуул албанынга дузалажыр эки турачы улусчу дружиналарны хаара тударын, ол ышкаш билдингир авторларның социал четкилери болгаш блогтары таварыштыр Тываның чонунга делгереңгей медээ-чырыдыышкынныг кампанияны чорудары көрдүнген.
Айдыс Сынаа тус чер бот-башкарылга органнарының удуртукчуларынга Тываның оруктарынга болган озал-ондактар-биле холбашкан, ооң иштинде эзирик машина башкарары, уруглар кемдээшкиннери, назы четпээннерниң машина мунары дээш, оон-даа өске бүгү-ле чидиг айтырыглар талазы-биле чурттакчы чон ортузунга пропаганда ажылын күштелдирер даалганы берген. Сөөлгү болган озал-ондак соонда доскуулдарда үнген республика чурттакчыларының бижимелдеринде немелде светофорлар, орук демдектерин немей тургузуп, дүрген чоруурун кызыгаарлаанын көргүскен шыйыгларны болгаш камгалалдарны тургузарының дугайында дыңнадыгларын демдеглеп, санал-оналдар-биле ажылдаарын кыйгырган.
Республикада орук шимчээшкиниң айыыл чок чоруун экижидер дээш тодаргай арга-сүмелер даңзызын бадылап, хемчеглерни боттандырарынга харыысалгалыг кижилерни тодарадып база хүлээп алдынган шиитпирлер күүселдезинге хыналда хуусааларны доктаадыры-биле хурал доозулган.
