Тоолзуг Тожунуң ивижилери

#Иви_чемгерикчи #Губернатор_төлевилели #Тыванын_аныяктары

Өдүген тайгазындан чыглып келген ивижилерни Тоора-Хем суурдан ырак эвесте аяңга ийи чылда чүгле бир катап эртип турар Ивижилер фестивалынга көрүп болур. «Бирги аяң» деп черге тус черниң иви ажыл-агыйын сонуургап келген аалчылар-даа, көрүкчүлер-даа хөй болган. Аңаа чүгле Тывадан эвес, а чоок-кавы кожа-хелбээ республикалардан безин аалчылар келгенин кожууннуң удуртукчулары демдеглээн.
Аныяк фотограф Даян Дансюрюн Ивижилер байырлалында чыылган чоннуң аразында база черле ниитизи-биле кожуунда орус омак-сөөктүг хамааты чурттакчы чон хөй болганын эскерген болгаш ындыг бичии мал кырынга олуруп алгаш, чарыш кылыры арай-ла эпчок болганын илереткен. А байырлалдың түңнелдери-биле Тожу кожуунда көдээ ажыл-агый эргелелиниң даргазы Чайнаа Соруннай мынчаар таныштырган.
— Чайнаа Сылдысовна, Ивижилер байырлалының эрткенин солун-сеткүүлдерге хөйү-биле би­жээн, социал четкилерге-даа көргүскен. Бо хүн силер байырлалдың түңнелдерин "Тываның аныяктары" солуннуң номчукчуларынга кысказы-биле таныштырып көрүңерем.
— Байырлалды эрттирип турар чылдагааны, бир-ле дугаарында, иви ажыл-агыйында мурнакчы малчыннарны хүндүлеп байырлаары база тожу тываларының кол ажылы — иви ажыл-агыйын камгалаары болгаш ам-даа сайзырадыры болур.
Бо удаада иви ажылын сайзырадырынга үлүг-хуузун киирип, бедик көргүзүглерни чедип алган малчыннарывыс Бараан Анатолий, Кол Ирина, Кырганай Данил, Даржаа Айсу, Саая Айвар, Кол Антон, Кол Андрей, Самбуу Виктор болгаш эң-не аныяк ивижи Даржаа Серлиг-оол респуб­лика-кожуун чергелиг Хүндүлел бижиктер-биле шаңнатканнар.
— Өске кожууннарга болза, өглер тигер болгай. Силерде чадырлар мөөрейи бар-дыр. Ону сонуургадып көрүңерем.
— Чадырларның делгелге-мөөрейинге Адыр-Кежиг суурдан "Радуга" уруглар сады бирги черни ээлээн. Ийиги черде "Шулун" көдээ ажыл-агый бүдүрүлге кооперативитиниң удуртукчузу С. А. Демкина болган. А үшкү черни "Өлчей удазыны" коллективтиң төлээлери чаалап алган.
Ивижилер байырлалы өске ко­жууннарга бодаарга, черле ыл­галдыг. Чүгле чадырлар эвес, а аъш-чем кылыры база өске. Чижээ­лээрге, аъш-чем талазы-биле мөөрейге аң эъди азы чер кужунуң эъдинден белеткээн чемнер улуг үнелелди алыр. Каас­талга-херексел уран чүүлүнге мыйыс­тардан, ивиниң кежинден кылып, бүдүргенин онзалап көөр.
Оон аңгыда балыктан белеткээн чемнерниң мөөрейи база бар. Кожуунувустуң ыштаан балыктарын чүгле Тывада эвес, а өскээртен келген аалчылар безин дыка сонуургаар. Бо удаада бо амданныг-чаагай мөөрейниң дээди шаңналын Тываның даг-техниктиг техникумунуң төлээлери алган. Ийиги черни «Ноян» кафези алган, үшкү черде Л.Б. Чадамба аттыг өөредилге чери төлептиг болду.
— Силерде спортчу маргылдаа­лар база ылгалдыг деп билдим. Чижээ­лээрге, иви чарыжы база ивини дерии­ри дээн ышкаш...
— Ийе, иви чарыжы мында онзагай черни ээлеп турар. Ооң бир солун талазы — ивини анаа мунары безин берге. Кежи ыйлыңайнып, шимчеп турар болгаш, билбес улус дораан аңдарлып каар. Маңаа база арга-дуржулга херек. Ивини эзерлээри база ындыг-ла амыр эвес...
Ивиге хамаарылгалыг маргылдаалардан аңгыда, ыяш чарар, ону хирээлээр мөөрей база бар.
"Эзирлерниң уязы" губернатор төлевилелин сайзырадыры-биле, удаа-дараа черле хүреш маргылдааларын база эрттирип турар.
Бо чылын бөрү аңчызы И.Ч. Оюн байырлал үезинде мас­тер-классты эрттиргенин база кол чүүл деп бодаар мен. Ооң соонда ивижилерге бөрүлерге удур салыр какпаларны үлээн.
— МУБ "Өдүгенниң" удуртукчузу Алексей Монгуш бо айда база Якутиядан ивилерни эккелген деп дыңнадым.
— Ийе, Ивижилер байырлалының эң кол хемчеглериниң бирээзи — губернатор төлевилели ёзугаар Саха Республикадан эккелген ивилерни малчыннарга үлээни болур. Алексей Монгуш эрткен чылдың декабрь төнчүзүнде Якутияның Нерюнгриден ивилерни эккелген турган, бо айның эгезинде база 30 ивини эккелгени өөрүнчүг.
ТР-ниң Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол-биле видеохарылзаа эрткенин ивижилер сонуургаан. Аңаа “Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” губернатор төлевилелин Тожунуң байдалынга, ивижилерниң амыдыралынга канчаар боттандырарының дугайында база чугаалашкан. Бо төлевилелге киржир аныяк ивижилерге 30 ивини бээр, ол ивилерден алган 30 анайларны төлевилелдиң дараазында киржикчилеринге дамчыдып бээр.
Төлевилелди Тожунуң байдалынга боттандырары берге болуру чугаажок, ынчангаш төлевилелдиң киржикчилеринге болгаш өске-даа ивижилерге дузалажыры-биле зооветеринарлыг пунктуларны тургузары база иви ажыл-агыйын хөгжүдериниң программазында көрдүнген.
Алена НАН-ХОО, чуруктарны Даян ДАНСЮРЮН тырттырган